METODY I TECHNIKI BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH  Skrypt z wykładów - dr Janusz Erenc

Wykład 9

Wywiad, kwestionatiusz

Sposób zapisu odpowiedzi może być rejestrujący bądź kategoryzujący. Rejestrujący polega po prostu na zapisywaniu odpowiedzi respondenta, a kategoryzujący polega na przyporządkowywaniu jego odpowiedzi do określonej kategorii.

Wyróżniamy 5 typów wywiadu:

  1. wywiad kwestionariuszowy o większym stopniu standaryzacji
  2. wywiad kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji
  3. wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji
  4. wywiad swobodny ukierunkowany
  5. wywiad swobodny mało ukierunkowany
    1. w tym wywiadzie ankieter posługuje się listą pytań do respondenta (tzw. kwestionariuszem wywiadu). Kwestionariusz zawiera tylko pytania zamknięte i ankieter musi te wszystkie pytania zadać respondentowi w określonym porządku. Zapis odpowiedzi jest tutaj kategoryzujący, czyli polega na zaklasyfikowaniu ich do tych wariantów, które są w kwestionariuszu zawarte. Przebieg takiego wywiadu w każdym przypadku musi być taki sam, gdyż badacz określa w sposób dokładny jakie informacje są mu potrzebne. W każdym badaniu kwestionariusz musi być zrealizowany w całości. Zaprogramowane jest również postępowanie ankietera, czyli aranżacja wywiadu i możliwość dodatkowego bodźcowania respondenta.
    2. też prowadzony jest za pomocą kwestionariusza wywiadu. Tutaj zapotrzebowanie badacza na informacje jest określone mniej dokładnie. Powoduje to, że kwestionariusz zawiera relatywnie więcej pytań otwartych. To powoduje z kolei konieczność późniejszej klasyfikacji i kodyfikacji uzyskanych odpowiedzi. W tym typie wywiadu wymaga się większego zaangażowania ze strony ankietera. Ma on większą swobodę w aranżowaniu wywiadu a przede wszystkim w precyzowaniu odpowiedzi i dopytywaniu. Ma on prawo do tzw. pytań dodatkowych, które nie są zamieszczone w kwestionariuszu. Zapis odpowiedzi jest kategoryzujący lub rejestrujący.
    3. Ten wywiad nie opiera się na kwestionariuszu wywiadu. Tu zapotrzebowanie badacza na informacje jest dokładne i przybiera postać listy poszukiwanych informacji (nie pytań!). Rozstrzygnięcie zapotrzebowania musi być wykonane w każdym takim wywiadzie. Ankieter jest dokładnie poinstruowany co do zakresu i rodzaju informacji jakie ma uzyskać. Nie dysonuje jednak kwestionariuszem. Ankieter zadaje najczęściej własne pytania, ale w oparciu o listę poszukiwanych informacji. Mogą być to pytania o różnym stopniu szczegółowości, różnej treści i brzmieniu. Kolejność zadawania pytań wynika z cech i możliwości respondenta. Zapis uzyskanych informacji może być zarówno kategoryzujący jak i rejestrujący.
    4. w tym typie wywiadu również nie ma kwestionariusza wywiadu. Badacz dostarcza jedynie tzw. dyspozycji, które są wykazem jego potrzeb informacyjnych. Potrzeby te określone są raczej ogólnie. Pytania zadawane respondentowi mają charakter otwartych. Wywiad taki nie wymaga rozstrzygnięcia wszystkich potrzeb informacyjnych badacza. Prowadzący wywiad ma pełną swobodę w formułowaniu pytań. Kolejność pytań i ich treść powinna być dostosowana do możliwości respondenta. Charakterystyczna cechą takiego typu wywiadu jest duża ilość pytań szczegółowych. Zapis odpowiedzi jest tutaj wyłącznie rejestrujący.
    5. także i w tym wywiadzie nie ma kwestionariusza wywiadu. Tu badacz przygotowuje ogólny plan zagadnień wokół których powinna koncentrować się rozmowa z respondentem. Zapotrzebowanie badacza na informacje jest określone bardzo ogólnie. Pytania zadawane respondentowi są pytaniami otwartymi. Nie wszystkie potrzeby informacyjne badacza muszą zostać spełnione. To prowadzący wywiad decyduje o tym, które zagadnienia respondent może podejmować w sposób rzeczowy. W konsekwencji prowadzący wywiad zadaje respondentowi zazwyczaj kilka lub nawet kilkanaście pytań, które mogą go skłonić do dłuższych i wielowątkowych wypowiedzi. Są to pytania otwarte żądające narracji. Zapis odpowiedzi jest rejestrujący.

Cechy badań kwestionariuszowych:

stosowanie języka potocznego, zrozumiałego, ze świadomością pewnych regionalnych znaczeń pytania nie mogą mieć charakteru sugerującego odpowiedź i nie powinny odnosić się do istniejących stereotypów stosuje się pytania otwarte i zamknięte, ale trzeba mieć świadomość różnych efektów jakie one przynoszą stosuje się też pytania trudne, ale według określonych reguł:

  • należy je zadawać w formie pytań ogólnych
  • formułuje się je łagodniej niż samo zjawisko, którego dotyczą
  • stwarzanie pozoru jednomyślności
  • możemy je zadać poprzez zaskoczenie
  • możemy je zadać jako tzw. oczywistość

Budowa kwestionariusza:

  • podstawową sprawą jest długość kwestionariusza. Długość kwestionariusza nie mierzy się ilością pytań lecz czasem trwania badania. Optymalny czas trwania badania to 30 minut.
  • pytania w kwestionariuszu powinny być układane od ogólnych do coraz bardziej szczegółowych.
  • należy wprowadzać tzw. pytania buforowe, czyli między poszczególnymi problemami należy wprowadzić pytania mniej istotne. Mogą to być pytania rozluźniające.
    1. stosuje się też tzw. pytania wstępne
    2. jeżeli mieszamy pytania to możemy to robić tylko w przypadku pytań sprawdzających
    3. dane społeczno-demograficzne (metryczka) powinny znaleźć się na końcu kwestionariusza

Metody i techniki badań socjologicznych

link 2 | link 3