METODY I TECHNIKI BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH  Skrypt z wykładów - dr Janusz Erenc

Wykład 3

Operacjonalizacja zmiennych

W badaniach empirycznych nie wystarczy definiować główne pojęcia. Trzeba ponadto sprecyzować operacje badawcze, które pozwolą orzec czy zjawisko określone przez odnośne pojęcie występuje lub jaką wielkość przybiera w danym przypadku cecha reprezentująca określony wymiar. Definicje operacyjne to przełożenie terminów zdefiniowanych już analitycznie lub syntetycznie, na język operacji badawczych.

Gdy indicatum jest obserwowalne to musi mieć swoje wskaźniki. Wielkość próby badawczej nie musi być relatywna ale reprezentatywna. Definicja operacyjna musi wskazać, kiedy będziemy wiedzieli czy dane zjawisko występuje czy nie występuje w rzeczywistości.

Gdy indicatum jest nieobserwowalne (np. normy, wartości, osobowość ludzka, klasa społeczna itp.) to trzeba najpierw zastanowić się jakie istnieją cechy obserwowalne, które można uznać za dowód istnienia tych norm, wartości itd. Klasyczni socjologowie zajmowali się tylko definicjami nie pokazując jak je empirycznie badać. Musimy zatem stworzyć do tych definicji definicje operacyjne.

Definicja operacyjna polega na określeniu operacji badawczych, dzięki którym będzie można orzec czy i w jakim stopniu ma miejsce określony styl rzeczy, który dowodzi istnienia zjawisk nazwanych danym pojęciem. Dlaczego na przykład wskaźnik niezadowolenia ma świadczyć o chęci wyjazdu z kraju? Wszystko zależy od założeń teoretycznych, gdyż słuszności wskaźników trudno dowieść. Gdy założenia teoretyczne są fałszywe to wskaźniki są nietrafne.

Są dwa rodzaje definicji operacyjnych:

  • Pomiarowe
  • Eksperymentalne

Pomiarowe polegają na opisie tego, jak zmienna zależna Y będzie mierzona

Eksperymentalne polegają na podaniu krok po kroku operacji, które badacz przeprowadza na zmiennej zależnej.

Pewne zjawiska bada się w sposób standaryzowany. Przyjmuje się, że to jest już definicja operacyjna i tylko się te badania powtarza. Najtrudniej standaryzować główne sfery życiowe (np. problemy religijne, problemy sensu życia, problemy dotyczące preferencji lub wartości uznawanych).

Techniki badawcze:

Obserwacja ? podstawowa technika badawcza, ma swój współudział przy wszystkich innych technikach badawczych.

Obserwację naukową winno cechować:
  • Premedytacja (każde zachowanie można badać)
  • Planowość (co, kiedy i z jaką częstotliwością)
  • Celowość (ma zweryfikować jakąś hipotezę)
  • Aktywność
  • Systematyczność
Rodzaje obserwacji:
  • Uczestnicząca i nieuczestnicząca
  • Kontrolowana i niekontrolowana
  • Jawna i ukryta
  • Systematyczna i niesystematyczna

Jeżeli chodzi o aspekty zachowań w określonych sytuacjach, kategorie schematu obserwacji muszą być powiązane z ogólną strukturą sytuacji społecznej. Należy wziąć po uwagę, że:

  • Każde zachowanie występuje w kontekście sytuacyjnym właściwym dla danego systemu społeczno ? kulturowego
  • Każda sekwencja zachowań ma swoją przyczynę dlatego konieczne jest możliwie dokładne określenie warunków wywołujących dane zachowanie
  • Obserwowane zachowania wiążą się najczęściej z pozycją człowieka w grupie, a więc są podporządkowane nakazom roli społecznej
  • Zachowania poprzedzone są zawsze subiektywną oceną sytuacji przez działającą osobę, ta ocena oraz intencje bezpośrednią motywuje zachowanie
  • Każda względnie zamknięta sekwencja zachowań ma obiektywne następstwa i te następstwa są punktem wyjścia dla nowych sekwencji zachowań

Przedmiotem obserwacji jest zawsze zachowanie, które ma określony sens subiektywny dla uczestników sytuacji, a zarazem obiektywne znaczenie społeczne.

Metody i techniki badań socjologicznych

link 2 | link 3