METODY I TECHNIKI BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH  Skrypt z wykładów - dr Janusz Erenc

Wykład 8

W metodologii uwidoczniły się dwie postawy: postawa indukcjonistyczna i postawa dedukcjonistyczna. Zwolennicy indukcji twierdzą, że nie można uzasadniać praw nauki w sposób zupełny, można je tylko uzasadniać coraz lepiej. Indukcjoniści kładą nacisk na to, aby nasze badania przebiegały w miarę w różnorodnych warunkach, co pozwala stwierdzić czy jeżeli A to B i że jest to jedyny taki przypadek. Im bardziej różnorodne warunki tym większe przesłanki uniwersalności. Przeciwstawnym kierunkiem jest dedukcjonizm. Dedukcjoniści uważają, że żadne kolejne obserwacje nie przybliżają nas do twierdzeń uniwersalnych, gdyż twierdzenia naukowe zawsze maja tylko charakter hipotetyczny. Prawa są prawami tylko w danym momencie. Ich główną funkcją jest dostarczanie wyjaśnień. Te twierdzenia, które w danym momencie historycznym lepiej coś wyjaśniają , są prawami. Jeżeli chcemy budować prawa to musimy weryfikować hipotezy przyczynowe, czyli prowadzić takie badania, które pozwalają wykrywać zasady przyczynowo-skutkowe. Opierać się przy tym należy na zasadach zwanych kanonami Milla. Eksperyment to manipulowanie zmienną niezależną i obserwowanie zmian w zmiennej zależnej. Do tych badań Mill wprowadza dwa kanony:

  1. Kanon jednej zgodności:
    1. X,A,B,C -> Y
    2. X,~A,~B,~C -> Y
  2. Kanon jednej różnicy:
    1. X,A,B,C -> Y
    2. ~X,A,B,C -> ~Y

W związku z tym, że trudno jest znaleźć zasady przyczynowo-skutkowe w naukach społecznych, zaczęto omijać kanony Milla. Nie można im zaprzeczyć, ponieważ są bardzo logiczne. Niemniej dla nauk społecznych zwykło się stosować eksperymenty stochastyczne. Podstawy do tych eksperymentów stworzył Fisher i opierają się one na następującym schemacie:

  • G1 : x ? y (grupa badana)
  • G2 : ~x ? y (grupa kontrolna)

Dobiera się grupy porównawcze tak, aby były jednorodne. Następnie na jedną grupę oddziałuje się bodźcem, a na drugą nie. Jakiś stan ?y? musi wystąpić, wyniki porównuje się za pomocą statystyki (test delta dla dwóch średnich). Możemy jedynie stwierdzić czy różnica jest statystycznie wysoka. W naukach społecznych nie można badać różnicy przyczynowo ? skutkowej. Istnieje jedynie różnica prawdopodobieństwa wystąpienia. Kanony Milla sprawdzają się przy zmiennych dwuwartościowych, poza tym konieczna jest możliwość wyodrębnienia każdej zmiennej, które to zmienne bardzo często nie działają samodzielnie i trudno je wyodrębnić każdą z osobna. Kanony Milla to kanony deterministyczne i są one charakterystyczne dla nauk przyrodniczych, natomiast w naukach społecznych stosuje się kanony Fishera zwane kanonami stochastycznymi.

Wywiad socjologiczny:

Jest szereg rodzajów wywiadów i różne są kryteria ich podziału:

  1. wg stopnia standaryzacji
  2. uczestnictwo ankietera
  3. wywiad z pojedynczymi osobami bądź grupami
  4. wywiad jednorazowy bądź wielokrotny

Kryteria standaryzacji czyli stopniowe ujednolicanie czynności i środków badawczych rozpatruje się według następujących rzeczy:

  1. rodzaju i zakresu pytań badacza w stosunku do jednostek badania
  2. przygotowanych pytań do respondenta
  3. rodzaju pytań zadawanych respondentowi w wywiadzie
  4. sposobu zapisu odpowiedzi
  5. innych zachowań prowadzącego wywiad

Możemy wyróżnić wywiady swobodne i wywiady wystandaryzowane w oparciu o kwestionariusz. Stopień standaryzacji zależy od rodzaju i zakresu badań. Im bardziej badacz jest przygotowany do badania, tym bardziej szczegółowe są jego pytania. Każde badanie rozpoczyna się od skonstruowania listy problemów badawczych (poszukiwanych informacji) i potem konstruują odpowiednie pytania kwestionariuszowe tak, aby te informacje znaleźć. Wyróżniamy pytania otwarte i zamknięte. To, których pytań jest przewaga, zależy od tego czy wywiad jest standaryzowany czy nie. Większa ilość pytań zamkniętych świadczy o większej standaryzacji wywiadu.

Metody i techniki badań socjologicznych

link 2 | link 3