INSTYTUCJE KULTURY W ŚRODOWISKU LOKALNYM

CZYM JEST INSTYTUCJA KULTURY

  1. Wyróżniamy dwie ogólne definicje instytucji kultury:
    1. jest to "coś" zbudowanego z ludzi, których zachowania są powtarzalne
    2. jest to całość nastawiona na osiąganie złożonych celów
  2. Kilka definicji instytucji kultury:
    1. wg P. Sztompki: instytucje to zbiór norm i wartości zintegrowanych wokół społecznej funkcji
    2. wg B. Malinowskiego: instytucje to grupy ludzi realizujących pewne zadania, to grupy ludzi zjednoczonych dla dokonywania prostych lub złożonych czynności, to grupy ludzi posiadających postawy materialne, zorganizowanych wg określonych prawnie lub zwyczajowo zasad (np. mit, legenda) oraz wyszkolonych ludzi do wykonywania swoich zadań. Ludzie ci muszą posiadać wyposażenie materialne.
      Dzisiejsze instytucje mają regulaminy, dawniej tak nie było.
    3. wg J. Szczepańskiego: instytucje są zespołami urządzeń, których wybrani członkowie grupy mają uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i personalnie dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych oraz dla regulowania zachowań innych członków grupy

Umasowienie instytucji kultury to wiek XIX. Związane było to z kulturą masową i jej przemianami. Kiedyś przekazy kultury dokonywały się wraz z ustnymi przekazami ustnymi. Społeczeństwo masowe utworzyło instytucje kultury.

Sztandarową definicją instytucji kultury jest dom kultury. Dom kultury to instytucja o celu organizacji przekazu kulturowego między nadawcą a odbiorcą. Jest on osadzony w społeczności lokalnej, jak zresztą każda instytucja kultury. Musi odpowiadać na zapotrzebowania społeczne

Zadania domu kultury:

  • przekaz kultury między nadawcą a odbiorcą
  • wytworzenie trwałych grup uczestników kultury, których systematycznie braliby udział w zorganizowanych zajęciach

Domy kultury mogą wychodzić poza wąską rozumianą kulturą. Mogą prowadzić np. kursy prawa jazdy czy kursy tańca towarzyskiego. Dom kultury jest instytucją nastawioną na stabilizowanie i formalizowanie publiczności kulturalnej i ujmowanie jej w formy trwałej organizacji oraz kształtowanie jej gustów, nawyków i kompetencji.

Domy kultury powstały w drugiej połowie XIX wieku dzięki przemianom w społeczeństwo przemysłowe. Miały one wypełniać luki jakich nie wypełniała kultura w związku z wiedzą kulturową.

Instytucje kultury są finansowane z różnych źródeł (publicznych i prywatnych). To co się dzieje w instytucjach kultury określa społeczność lokalna - "to na co jest zapotrzebowanie to się odbywa".

Ruch kulturalny wykształcił się w czasie zaborów. Szczególnie w Galicji. Na Pomorzu i w Wielkopolsce działało np. Towarzystwo Czytelni Ludowych - promujące polskie książki. Dominował tam czynnik społeczny, a zapłatą za działalność w Towarzystwie był prestiż, uznanie i satysfakcja. Takie amatorskie ruchy kulturalne:

  1. odtwarzały wartości kultury
  2. integrowały społeczność lokalną
  3. działały na rzecz wzmacniania tożsamości narodowej

Po II wojnie światowej:

  1. likwidacja bądź przejęcie przez państwo instytucji kultury
  2. instytucje te dostały lokale i opiekę merytoryczną
  3. "treść" przekazywaną w owych instytucjach kontrolowało państwo

Funkcje instytucji kultury po II wojnie światowej:

  1. wychowawcza
  2. integracyjna
  3. upowszechnienia uczestnictwa w kulturze

PROCES NABYWANIA I PRZEKAZYWANIA KULTURY

Nabywanie kultury to proces w wyniku którego ludzkość nabywa, przekazuje i uczy się kultury, co odróżnia ją od innych gatunków. Kultura jest cechą specyficzną ludzkości.

Koncepcje tłumaczące nabywanie kultury:

  1. Kultura była i jest środkiem przystosowywania się człowieka do środowiska, czyli jest elementem walki o byt. Twórcą był Herder, a przedstawicielami byli Bücher i Harris
  2. Kultura była i jest elementem zaspokajającym ludzkie potrzeby. Przedstawicielem tej teorii był B. Malinowski. Ludzie mają podobne potrzeby a kultura służy ich zaspokajaniu (np. konstruowanie domów z dachem dwuspadowym chroniącym przed dużymi opadami deszczu i śniegu)
  3. Kultura była u jest sposobem opanowywania popędów człowieka. Z Freud uważał, że ludźmi kierują dwa popędy: popęd życia i śmierci, a kultura stara się opanować te popędy. Uważał, że kultura jest źródłem nieszczęść, a osoby, które nie mogą zaspokoić swoich popędów (np. seks) zastępują je innymi
  4. Kultura powstała z pragnienia naśladowania. Naśladowanie to np. upowszechnianie nowych technologii
  5. Kultura powstała z zabawy, która ma reguły, normy i wzorce. Rozwój kultury ponowoczesnej pokazuje, że zabawa ta jest bardzo ważna
  6. Kultura powstała wskutek wad i ułomności człowieka (J.J Rousseau). Podzielił on świat na stan kultury (gorszy stan) i stan natury.

Nabywanie kultury to ENKULTURACJA.

Jest to proces nabywania kompetencji kulturowych, proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa. Twórcą tego pojęcia był Melvill Herskovits (Amerykanin, pochodzący z Jugosławii). Według Herskovitsa enkulturacja to przejawy wyuczonego doświadczenia, które człowieka wyróżnia wśród innych istot oraz przy pomocy którego w późniejszym życiu nabywa on kompetencje swojej kultury. Jest ona realizowana w granicach zwyczaju, może być świadoma lub nieświadoma.

Istniejące rozumienia między enkulturacją a socjalizacją:

  1. socjalizacja jest nadrzędna lub synonimiczna do enkulturacji
  2. socjalizacja jest częścią enkulturacji
  3. enkultruacja jest pojęciem węższym od socjalizacji

Cechy enkulturacji:

  1. jest to cecha gatunkowa ludzi
  2. przebiega w toku biologicznego rozwoju ludzkości (szczególnie w pierwszym okresie życia)
  3. obejmuje każdą jednostkę
  4. jest konieczna
  5. jest mentalnym przystosowaniem człowieka do życia w społeczeństwie
  6. ma charakter autoteliczny
  7. nie jest ściśle zdeterminowana
  8. jest elementem rozwoju i równowagi danego systemu kulturowego
  9. jest mechanizmem transmisji kultury, wokół którego jest przekaz dziedzictwa kulturowego
  10. jest złożona i gruntowana, obejmująca naukę wszelkich aspektów kultury (począwszy od języka aż do wzorców wyrażania uczuć)
  11. może nastąpić drugi raz, jak ktoś przeprowadza się do innego kraju
  12. podstawowa enkulturacja przebiega w rodzinie
  13. jest świadoma i nieświadoma
  14. może obejmować elementy dwóch lub więcej kultur (np. małżeństwa mieszane)

Akulturacja - proces zmian kulturowych spowodowany przez konfrontację z autonomiczną kulturą. Jest procesem dwustronnym przebiegającym na tym samym poziomie. W praktyce lecz różnie to wygląda, obydwie kultury mają równy status, lecz to sami ludzie decydują jakie elementy chcą przejąć od tej drugiej kultury. Istnieje też akulturacja przymusowa (np. rozbiory)

Najszybciej zmianie kulturowej ulegają elementy kulturowe, wolniej kultura społeczna a najwolniej zmianie kulturowej ulegają elementy kultury duchowej.

Przekazywanie kultury następuje w:

  1. domu
  2. rodzinie
  3. instytucjach kultury
  4. wychowanie w domu obcym (arystokracja)
  5. zakonach
  6. grupach rówieśniczych

Nabywanie kultury wg Margaret Mead:

  1. typ postfiguratywny, w której to osoby młode wchodzące do dojrzałej wspólnoty, uczą się od osób dorosłych. Cała struktura opiera się na autorytecie legitymizującym się w tradycji
  2. typ konfiguratywny, w którym perspektywą rozumienia i układem odniesienia jest środowisko rówieśnicze. Co do wartości, ściśle wychowawczych, ale już nie edukacyjnych, jednostki dojrzałe nadal posiadają wyłączną władzę
  3. typ prefiguratywny, gdzie istnieje kultura wysokiej technologii, komputeryzacji, błyskawicznej komunikacji oraz wszechobecnych mediów. Obecnie bardzo wyraźna.

Obecnie rodzina odgrywa dużą rolę w przekazie kultury, ale również kultura masowa i grupy rówieśnicze. Młodzież porozumiewa się z rówieśnikami z całego świata, ale mają problem z komunikacją z rodzicami.

Uczestnictwo w kulturze.

Definicja Mariana Gołki: uczestnictwo w kulturze to wszelki kontakt człowieka z wytworami kultury oraz zachowaniami kulturowymi i co się z tym wiąże pośredni bądź bezpośredni kontakt z innymi ludźmi - kontakt ten polega na poznawaniu dóbr kultury, przyswajaniu, odtwarzaniu i przetwarzaniu tkwiących w nim wartości

Cechy uczestnictwa w kulturze:

  1. dotyczy każdego człowieka
    2. b) jest procesem elementu wychowania c) zawiera element emocjonalny i intelektualny d) odbywa się stopniowo e) przebiega w różnych układach kultury, zależnych od społeczeństwa

Układy kultury (termin A. Kłoskowskiej):

  1. pierwotny
    - oparty na bezpośrednich kontaktach ludzi vbrak wyspecjalizowanych ról nadawcy i odbiorcy
    - ludzie mają jednakowe kompetencje kulturowe
    - brak rozgraniczenia dziedzin kultury na materialne i duchowe
    - brak sformalizowania
    - spontaniczność
    - brak zainteresowania twórców procesem twórczym
    - izolacja i autarkia (samowystarczalność)
  2. instytucjonalny
    - ludzie mają kontakt z instytucjami kultury (muzea, opery, teatry...)
    - powstał w wyniku upublicznienia i sformalizowania układu pierwotnego
    - wytworzył się poprzez organizowania instytucji kultury przez państwo i samorządy

Przyczyny wytworzenia układu instytucjonalnego:

- złożoność życia społecznego
- formalny charakter kontaktów
- podział na nadawcę i odbiorcę
- specjalizacja i nieprzechodnośc ról
- stałość i profesjonalizacja ról nadawcy

Pozytywne cechy instytucji kultury:
- profesjonalizm działania
- wysoki poziom artystyczny
- stałość działania
- publiczny i demokratyczny dostęp

Negatywne cechy instytucji kultury:
- dominacja środków działania nad celami
- biurokracja
- finansowanie i kontrola przez działania zewnętrzne

c) środków masowego przekazu

- powstał przez oddziaływanie mass mediów
- upowszechnił się w XX wieku
- silnie skomercjonalizowany przekaz
- technizacja
- treści kultury są produkowane np. w wielkich studiach
- kontakty są pośrednie
- jednostronność przekazu
- role są sformalizowane

d) zamiejscowy

- ludzie wyjeżdżają do innych miast gdzie uczestniczą w kulturze
- poza miejscem zamieszkania
- pielgrzymki

e) Internet i formy interaktywne przekazu kulturowego

Uczestnicy kultury wg Szarzyńskiego:

a) przeżuwacze (oglądają seriale)
b) aspiranci (aspirują do czegoś więcej, też oglądają seriale, ale się z tym kryją)
c) snobi (krytykują wyżej wymienionych)

BADANIE UCZESTNISTWA W KULTURZE

Badanie uczestnictwa w kulturze - problemy:

a) badanie deklaracji uczestnictwa opatrzone jest dużym błędem
b) trudno jest przygotować tak pytania, aby faktycznie sprawdzały uczestnictwo w kulturze
c) uczestnictwo w kulturze to wartość uznawana i trudno ją zbadać
d) badani przeszacowują swoje uczestnictwo w kulturze
e) brak odpowiednich narzędzi do pomiaru faktycznego uczestnictwa

Uczestnictwo w kulturze wg uwarunkowań:

a) uwarunkowania wewnętrzne (osobowość i aspiracje jednostki)
Wg Andrzeja Tyszki w skład tych uwarunkowań wchodzą postawy, które prezentują jednostki:
- postawa perfekcjonistyczna (osoba stara się szukać i uczestniczyć w kulturze)
- postawa konsumpcyjno - rozrykowa (brak celów, brak poszukiwań, osoba taka nie wybiera - ogląda głównie TV)
- postawa konserwatywna (jednostka izoluje się od kontaktów z kulturą, nie chce oglądać TV ani słuchać radio, np. osoby starsze, ciężko chore)

b) uwarunkowania zewnętrzne

Wg Andrzeja Tyszki w skład tych uwarunkowań wchodzą:

- wykształcenie
- zawód i odgrywanie role społeczne
- budżet czasu
- dochody
- tradycja rodzinna i ogólno społeczna
- miejsce w strukturze społecznej
- wiek i sytuacja rodzinna
- płeć (kobiety częściej konsumują kulturę)
- miejsce zamieszkaniav - polityka kulturalna państwa

Co Polacy robią w czasie wolnym (wg OBOPu):

a) 54% - ogląda TV
b) 37% - czyta (pytanie tylko co czyta?)
c) 24% - spaceruje
d) 23% - prace domowe wykonuje
e) 21% - uprawia hobby
f) 20% - odpoczywa
g) 18% - spotyka się z przyjaciółmi

Czynniki wpływające na obecny stan uczestnictwa w kulturze:

a) zmiana układu wartości, kultura jest obecnie na dalekim miejscu
b) upadek wartości symboliczno - romantycznych
c) dekompozycja cech inteligencji polskiej (kiedyś osoba z wykształceniem uczestniczyła w kulturze - był to dla niej standard)
d) budowanie prestiżu przez dobra materialne
e) działanie rynku (nowe technologie, kultura masowa)
f) brak polityki kulturalnej po roku 90'
g) brak skutecznej edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży
h) brak pieniędzy u jednych potencjalnych uczestników i brak czasu u drugich potencjalny uczestników

Typy uczestnictwa w kulturze wg Andrzeja Tyszki:

a) aktywne i wszechstronne
b) ograniczone i kompensacyjne
c) sporadyczne i przypadkowe (np. odbiór programów TV)
d) absencja kulturalna (brak kontaktu z instytucjami kultury, brak TV i radio - osoby starsze)

Przemiany kultury w Polsce po roku 1946 (po II wojnie światowej):

  1. lata 1945 - 1949:
    a) okres względnego pluralizmu w kulturze
    b) powstanie nowych środowisk artystycznych (np. Wrocław)
    c) względna swoboda dotycząca treści
  2. lata 1949 - 1956:
    a) założenia rewolucji kulturalnej (polityka, która dążyła do utworzenia nowego społeczeństwa)
    b) klasa robotnicza to główny odbiorca kultury
    c) klasa robotnicza oceniała treści kultury
    d) ułatwienia dostępności do kultury dla klasy robotniczej
    e) państwo i organizacji polityczne działały i decydowały o treściach kultury w obiegu
    f) dekomercjalizacja kultury
    g) centralne planowanie w kulturze
    h) radziecki model domu kultury
    i) nadzorowanie czytelnictwa
    j) amatorska twórczość prawie nie istnieje
  3. lata 1956 - 1980:
    a) państwo odchodzi od ideologii
    b) domy kultury miały upowszechniać wiedzę
    c) masowy pęd do wiedzy (np. kursy)
    d) amatorski ruch artystyczny znów działa
    e) instytucje kultury zajmują się organizacją wypoczynku dla ludzi
    f) cel polityki to przygotowanie ludzi do uczestnictwa w kulturze
    g) porozumienie między Ministerstwem Kultury i Sztuki a Centralną Radą Związków zawodowych dotyczące domów kultury związkowych (1963)

    Podział domów kultury w latach 50':

    a) domy kultury podlegające Ministerstwu
    b) domy kultury zakładowe
    c) domy kultury dla dzieci i młodzieży podlegające pod kuratorium

  4. lata 80':
    a) czas ścierania się tendencji oddolnych (podziemnych) i centralnych (stan wojenny)
    b) kościół był aktywny - udostępniał kościoły - kultura schodzi do podziemia
    c) ustawa o upowszechnieniu kultury (1984)
    d) dom kultury, był instytucją, która spełnia oczeni kiwania
    e) chciano uwolnić domy kultury od władzy
    f) dom kultury był ośrodkiem wprowadzania człowieka w świat piękna, wiedzy i kultury
    g) pracownicy domów kultury to nie wychowawcy! Byli to przewodnicy
    h) dom kultury miał zajmować się pogłębianiem wiedzy (zajęcia: np. malarstwo)
  5. lata 90':
    a) decentralizacja kultury
    b) ministerstwo kultury oddaje wickość placówek kultury (placówki te stają się narodowe - finansowane z funduszy państwowych lub samorządowe - finansowane z funduszy samorządowych)
    c) zniesienie cenzury
    d) zniesienie reglamentacji papieru
    e) komercjalizacja kultury
    f) reorganizacja wielu placówek (w domach kultury do tej pory wynajmuje się pomieszczenia: okolicznościowo - np. wesela, oraz długoterminowo - np. na działalność gastronomiczną)
    g) rodzi się mecenat prywatny
    h) część instytucji kultury zostaje zlikwidowana (brak pieniędzy, przejęcie atrakcyjnych obiektów)
    i) wycofanie się z prowadzenia domów kultury przez zakłady pracy
    j) wprowadzenie odpłatności np. za kursy
    k) instytucje kultury zaczynają spełniać funkcję integrującą
    l) instytucje kultury przejmują część zadań socjalnych np. wydawanie obiadów, wypoczynek dla dzieci z ubogich rodzin
    m) instytucje kultury:
     - podlegające pod Ministerstwo
     - podlegające pod Urzędy Marszałkowskie
     - podlegające samorządom lokalnym (finansowanie: od 1 do 17% z budżetu przeznaczone jest na kulturę)

Lata 90' przynoszą dość dużą korelację między jakością życia a uczestnictwem w kulturze. Pojawia się syndrom późnego przybysza => przybysz fascynuje się tym od czego odchodzą już pionierzy. W Polsce takim syndromem było wycofanie się państwa z finansowania instytucji kultury. Było to błędne założenie, że instytucje te same się utrzymają (niewidzialna ręka rynku)

Lata 1990 - 1992 to okres wiary w to, że domu kultury można odnieść takie same mechanizmy jak do produkcji dóbr materialnych, rynek miał wszystko sam regulować. Na przegranej pozycji po transformacji byli literaci, zyskali natomiast osoby zajmujące się reklamą oraz osoby powiązane z fonografią.

Rynek w kulturze po roku 89'.

Zaczęło pojawiać się zjawisko mecenatu (słowo rzymskie, mówiło o opiece nad nauką, sztuką sprawowaną przez państwo, instytucje prywatne lub osoby prywatne; słowo pochodzi od mecenasa) po roku 1989 roku. Mecenas taki: a) opiekuje się sztuką, nauką i kulturą

Kiedyś byli to królowie i dwory królewskie. Po roku 45' mecenat prywatny został przerwany. Po roku 90' wraca:
- mecenat (zjawisko z przeszłości) zwane teraz sponsoringiem. Są to wydatki firm na kulturę, sztukę i naukę dla reklamowania produktów własnej firmy
- związane to jest z tendencjami w gospodarce po roku 80'

Motywacje sponsorów to:

a) poczucie odpowiedzialności za rozwój uznanych wartości społecznych, do których należy kultura
b) potrzeba zademonstrowania swojej siły ekonomicznej
c) potrzeba świadczenia pomocy do artystów i osób biednych
d) podziękowania dla losu za dobrobyt

Finansowanie kultury to na przykład stypendia artystyczne, wprowadzanie ulg podatkowych. W przypadku sponsorów to ich osobiste motywy odgrywają dużą rolę.

Sam sponsoring znany jest już od lat 60' XX wieku z krajów zachodnich:

a) 1967 rok - USA - "Stowarzyszenie przedstawicieli biznesu i kultury", założone przez Rockefelera
b) 1976 rok - 200 firm, które płacą opłaty na kulturę ( podstawowa opłata to 500 funtów, a honorowa to 1200 funtów), obecnie działa więcej niż 200 firm
c) 1951 rok - Niemcy - "Koło kultury związku przemysły niemieckiego" - pośredniczy w zawieraniu umów między artystami a instytucjami

Rodzaje działalności prowadzonej po 89' przez różne instytucje:

  1. TEATR
    a) Dobór dobrego repertuaru
    b) Działania marketingowe i promocyjne (specjalne działy)
    c) Dbanie o frekwencję
    d) Podnoszenie cen biletów
  2. DOMY KULTURY
    a) Odpłatność za zajęcia
    b) Działalność gospodarcza
    c) Organizowanie imprez odpłatnych
  3. MUZEA
    a) Wystawy komercyjne
    b) Reklama - np. na budynku
    c) Dział reklamy i marketingu
    d) Podnoszenie cen biletów (stopniowe)
  4. BIBLIOTEKI a) Bez opłat - bez funduszy
    Jak sponsoruje się instytucje kultury:
    a) pokrywanie kosztów imprez
    b) finansowanie druków, informacji, kalendarzy
    c) zakup książek, rekwizytów, strojów
    d) rezygnacja z zysków - np. przez drukarnie
    e) nagrody dla uczestników konkursów
    f) nagrody rzeczowe
    g) zakup obrazów

Nawiązywanie kontaktów ze sponsorami odbywa się przeważnie dzięki osobistym kontaktom.

INSTYTUCJE KULTURY W ŚRODOWISKU LOKALNYM - tematy prac