Analiza dyskursu


DYSKURS JAKO INTERAKCJA KOMUNIKACYJNA

- dyskurs rozumiany jako dialog, konwersacja, interakcja komunikacyjna pomiędzy ludźmi. Rzeczywistość dyskursywna byłaby więc rzeczywistością wytwarzaną na kształt rozmowy, dyskusji - światem płynnym i procesualnym, rozpiętym w procesie negocjowania znaczenia pomiędzy minimum dwoma jego ośrodkami (dwoma różnymi, komunikacja to tłumaczenie nieznanego). Należy przy tym dodać, że w niektórych przynajmniej ujęciach dyskursywnych zmienia się samo ujęcie rozmowy, tzn. ulega ona internalizacji. Istotą świadomości jest jej wewnętrzna dialogiczność, dyskusja tocząca się pomiędzy wchodzącymi w jej skład strukturami. Zasługi w badaniu tego wymiaru dyskursu posiada socjologia interpretatywna, etnometodologia, analiza konwersacyjna, socjolingwistyka interpretatywna oraz psychologia dyskursywna i krytyczna analiza dyskursu.

DYSKURS JAKO MYŚLENIE DYSKURSYWNE

- czyli myślenie uporządkowane za pomocą systematycznego rozumowania, myślenie będące dążeniem do prawdy lub do intelektualnego rozważenia spornych kwestii. Myślenie dyskursywne w dyskusji - przekonywanie innych i uważne ich słuchanie, po to by zrozumieć i dojść do prawdy. W dyskusji ścierają się elementy konstruktywne i krytyczne. Głównym teoretykiem takiego rozumienia dyskursu jest Habermas, który skupia się na racjonalnym rozstrzyganiu sporów w sferze wartości.

DYSKURS JAKO STRUKTURA WERBALNA

- Dyskurs może być również postrzegany jako językowa istota wymiany werbalnej, jako uporządkowany ciąg wyrazów wraz z towarzyszącym im syntaktycznymi i prosodycznymi strukturami. Ten aspekt dyskursu podkreśla werbalny charakter rozmowy albo możliwośc wyrażenia logicznego rozumowania lub komunikacyjnej racjonalności w języku. Dyskurs w przeciwieństwie do historii odnosi się do wypowiedzi, w których bezpośrednio ujawnia się podmiot mówiący.

KONTRASTOWE UJĘCIA RELACJI DYSKURSU WOBEC WŁADZY : HABERMAS I FOUCAULT

HABERMAS FOULCAULT
  • Suwerennośc nowoczesnego społeczeństwa powinna być uelastyczniona komunikacyjnie, co realizuje się poprzez dyskurs w procesie kształtowania opinii i woli autonimicznych sfer publicznych. Komunikacyjna władza dyskursów publicznych wyraża się w nacisku wywieranym na decyzje demokratycznych instytucji politycznych, którego nie mogą one zignorowac, gdyż groziłoby to utrate przez nich prawomocności
  • Dyskurs racjonalny polega na autonomizacji względem władzy i panowania. Debatująca sfera władzy ma być wolna od panowania
  • Uważa, iż należy odróżnic porządek faktów - realnych procesów komunikacji od porządku obiektywnych i trwałych norm.
  • Dyskurspolega na symetrycznej relacji między równymi sobie i odwołującymi się jedynie do racji podmiotami nastawionymi na uzyskanie porozumienia.
  • Przyjmuje nierozerwalny związek władzy i wiedzy, a co za tym idzie i racjonalnego dyskursu.
  • Odrzuca różnicowanie faktów i norm jako ideę fałszywą, przeciwskuteczną i szkodliwą
  • Dyskurs jest zawsze realizowany w konkretnym i faktycznym układzie władzy i wiedzy i jest zespołem praktyk dyskursywnych.
  • Dyskurs realizuje się zawsze w asymetrycznej relacji wykluczania, ograniczania, ujarzmiania i podboju, która jednocześnie ustanawia ład.

IDEALNA SYTUACJA POROZUMIEWANIA SIĘ WG HABERMASA:

Idealne działanie komunikacyjne zachodzi wtedy, -kiedy uczestnicy koordynują plany działania nie przez egocentryczną kalkulację (szans) sukcesu, lecz przez akty dochodzenia do porozumienia. W działaniu komunikacyjnym uczestnicy stawiają własny sukces na drugim planie; zmierzają do osiągnięcia własnych celów pod warunkiem, że mogą swe plany działania wzajemnie zestroić na gruncie wspólnych definicji sytuacji. Z tego względu negocjowanie definicji sytuacji stanowi istotny składnik dokonań interpretacyjnych wymaganych w działaniu komunikacyjnym. Uczestnicy komunikacji musza zakładac, że racjonalnie umotywowana zgoda zasadniczo może zostac osiągnięta, jeśli wymiana argumentów prowadzona będzie w sposób otwarty i będzie trwac dostatecznie długo. W dyskursie teoretycznym sprawdzeniu podlega prawdziwośc zdań, w dyskursie praktycznym - ich normatywna słusznośc, a w dyskursie eksplikującym racjonalne porozumienie się - zrozumiałośc bądź poprawnośc sformułowania

Pytanie 3: Pojęcie dyskursu - trójkąt van Dijka

Zdaniem van Dijka dyskurs to: forma języka używana w danej sytuacji oraz wyjasnienie struktury i wewnętrzej logiki używanego języka.

Wyróżniamy 3 główne wymiary dyskursu:

  1. Użycie języka
    • Analiza języka, którym posługują się uczestnicy komunikatu.
    • W odniesieniu do mediów mozna także mówic o semantycznym badaniu wizualnej strony mediów - cechy charalterystyczne mediów jako obiektu wizualnego (np. kolor czcionki, wielkość liter)
    • W tym dziele bada się także kolejnoć pojawiania sie informacji oraz formę tekstu prasowego.
    • Kluczem do analizy struktur wiadomości jest wyodrębnienie obecnych w niej nadstruktur. - Informacje składają się z abstrakcyjnych, powtarzalnych schematów, które mają formę hierarchiczną. Te schematy także są przedmiotem analizy. Przykladem takiego schematu jest strultura tekstu: nadtytuł, tytuł, podtytuł, lid, akapity, śródtytuły. Taki, lub podobny schemat powtarzalny jest w różnych tekstach prasowych i poddawany jest analizie.
    • Kolejnym poziomem analizy jest analiza poszczególnych fragmentów tekstu (słów, zdań) oraz tekstu jako całości (jego spójności, relacji między poszczególnymi zdaniami i akapitami)
    • Analizie podlega także styl wypowiedzi. W głównej mierze zależy on od gatunku artykułu.
    • Analiza retoryki, czyli narzędzi perswazji wykorzystanych w tekście.
    • Analiza typowych formalnych kategorii specyficznego uporządkowania. Ozncza to, że analizujemy także te elementy, które odgrywają w tekście pewną funkcję, np wstęp, wnioski. Są to kategorie, które "robią coś w tekście". Dlatego też m ożemy je analizować jako osobne schematy. (np. badamy jak funkcje w danym tekście pełni wstęp: postawienia tezy, cytat, opowiadanieitp; , jakie środki zostały wykorzystane)
    Podsumowując, analizie podlega:
    • wizualna strona tekstu
    • kolejność podawanych informacji
    • nadstruktury, czyli wykorzystywane schematy budowania tekstu
    • poszczególne fragmenty tekstu (słowa, zdania, akapity)
    • styl
    • narzędzia perswazji
    • formalne kategorie uporządkowania (wstęp, rozwinięcie, zakończenie)
  2. Przekazanie idei, czyli działanie komunikacyjne
    • Dyskurs składa się także z działań komunikacyjnych i wzajemnego oddziaływania na siebie uczestników komunikacji.
    • Przedmiotem analizy są całe teksty i rozmowy, a nie poszczególne jej części. Jest to ważne ponieważ cały tekst może mieć inny charakter niż poszczególne jego części (np. fragment artykułu może stanowić informację, natomiast cały tekst będzie miał charakter oskarżenia)
    • W odniesieniu do prasy działaniem komuniklacyjnym, które podlega analizie jest wydanie tekstu, a zatem: rodzaj pisma, w którym sie ukazuje tekst, charakterystyka potencjalnego odbiorcy tego pisma, jak również społeczna, gospodarcza czy polityczna sytuacja w społeczeństwie.
    • poprzez media przekazywane są pewne idee
  3. Interakcje w sytuacjach społecznych - sfera umysłu i poznania
    • Wszystkie działania komunikacyjne zakładają, że uczestnicy posiadają pewną wiedzę.
    • Poznanie odbywa się zarówno na poziomie indywidualnym, jak i grupowym. Społecznie podzielana wiedza sprawia, że mozliwe jest wzajemne porozumieniwanie się członków społeczności
    • W odniesieniu do mediów, wspólna wiedza stanowi podstawę porozumienia, ale także kluczem do zdobycia czytelnika. Dlatego też przsłania komunikacji masowej powinny być zrozumiałe dla jak największego grona odbiorców.
    • Dla porozumienia ważny jest kontekst. Dzieje się tak ponieważ to, co się zapamiętuje z komunikatu nie zawiera sie w konkretnych słowach, ale raczej schemayczne reprezentacje naszych wyobrażeń o danym zdarzeniu.
    • Kontekst: struktura obejmująca wszystkie właściwości sytacji społecznej, które sa istotne dla wytwarzania i odbierania dyskursu. Można wyróżnić dwie struktury kontekstu:
      • Lokalna:
        • tło (czas, miejsce, okoliczności)
        • uczestnicy
        • role komunikacyjne uczestników (np. mówca, słuchacz)
        • role społeczne uczestników (np. przewodniczący, przyjaciel, matka)
        • cele uczestników
      • Globalna:
        • gdy komunikowanie uznajemy za działalność konstutuującą organizacyjne lub instytucjonalne działania i procedury (np. legilsacja, proces sądowy)
        • gdy uczestnicy biorą udział w danej interakcji jako przedstawiciel społecznych kategorii (np. pielegniarki, czarni, feministki)

Pytanie 4: Pojęcie obrazu - wizerunku.

Obraz, wizerunek, czy też reprezentacja: pojęcia, twierdzenia i wyjasnienia, które wywodzą się z komunikacji międzyludzkiej życia codziennego. Są to kody, na których opiera się interakcja społeczna. Reprezentacje zawierają nie tylko opis cech zjwiska czy osoby, ale także jej ewaluację. Często określane są one także mianem stereotypów społecznych. Aktywizacja owych reprezentacji, a więc ich obecność w procesach poznawczych pociąga za sobą szereg konsekwencji dotyczących tego, na jakie informacje kierujemy uwagę, jak zapamiętujemy, rozumujemy i wyciągamy wnioski.

Obraz jest rzeczywistością ponieważ powoduje reakcje tak samo, albo większe niż to, co reprezentuje.

Czy dyskurs jest pierwszorzędnym przedmiotem badań socjologii?

C. Trutkowski pisze, że status teorii dyskursu w dociekaniach socjologicznych jest jednym z podstawowych problemów przed jakimi stoją współcześni badacze społeczni. Część badaczy twierdzi, że rola dyskursu jest coraz bardziej dostrzegalna w przetwarzaniu i wytwarzaniu rzeczywistości. Inni zaś uważają, że dyskurs jest wyłącznie przejawem mody i świadectwem braku profesjonalizmu. Autor tekstu uważa, że obecnie każdy badacz ma przyzwolenie na to by badał co tylko mu się podoba przez co dochodzi do rozdrobnienia socjologii i rozmycia jej założeń teoretyczno-metodologicznych. Trutkowski pisze, że rzeczywistość, w której zachodzą procesy społeczne jest wytwarzana w procesach dyskursywnych, a zatem badanie dyskursu jest koniecznością pracy socjologa.

Pojęcie reprezentacji społecznych i ich badanie

Społeczna reprezentacja jest zjawiskiem kolektywnym odnoszącym się do społeczności, współkonstruowanym przez jednostki podczas ich codziennych działań i rozmów. Reprezentacja jest zespołem myśli i uczuć wyrażanych w jawnych i werbalnych zachowaniach aktorów, zespół ten konstytuuje obiekt dla grupy społecznej. Są one społecznie podzielaną wiedzą, a ich funkcją jest nadawanie znaczeń doświadczanej przez jednostkę rzeczywistości. Teoria społecznych reprezentacji oparta jest na trzech podstawowych założeniach:

  • uznanie prymatu naturalnych przekonań dotyczących konstrukcji rzeczywistości we wszelkich działaniach ludzi,
  • uznanie społecznego charakteru i społecznych źródeł tych przekonań,
  • przeświadczenie o przyczynowej relacji między tymi przekonaniami a podejmowanymi działaniami.

Badając reprezentacje społeczne należy dobierać materiał do badania tak, aby reprezentował próbę rozmów prowadzonych w społeczeństwie, trzeba traktować reprezentacje jako środki odtworzenia rzeczywistości, należy pamiętać, że charakter reprezentacji jest widoczny szczególnie podczas kryzysów społecznych.

Prowadząc badania reprezentacji należy skoncentrować się na ich treści, uwzględnić procesualność ich przemiany, prowadzić badania w grupach naturalnie występujących, prowadzić triangulację i być bezstronnym. W badaniach reprezentacji powinno się wykorzystywać metody, które umożliwiają uchwycenie natury dyskursu.

Reprezentacje polityki w prasie i normatywne reprezentacje polityki w studiach wyborczych

Istnieje wyraźna rozbieżność pomiędzy obszarem polityki, który wyborcy mogą wynieść z lektury gazet a obrazem przygotowanym dla nich przez polityków w ramach audycji wyborczych. Całość kampanii w prasie była znacznie bardziej negatywna niż ta jej część, jaką stanowiła bezpośrednia perswazja telewizyjna w ramach studia wyborczego.

Przeprowadzona analiza zawartości prasy wykazała, że to właśnie prezentacja walczących stron oraz opis wzajemnie podejmowanych wrogich działań stanowi podstawę przedstawianej w mediach polityki. Wyborcy z jednej strony oglądając telewizję czy czytając gazety obserwują świat polityki pełen konfliktów, co staje się codziennością. Zaś z drugiej strony są odbiorcami komunikatów, w których politycy podczas wypowiedzi między innymi w studiach wyborczych, zapewniają o swych dobrych chęciach. Te dwie przeciwstawne tendencje zderzają się w trakcie kampanii wyborczych, co doprowadza do dezorientacji i zniechęcenia wyborców (może to być przyczynną malejącej frekwencji wyborczej).

Istota i przejawy niszczenia sfery publicznej przez system ekonomiczny wg Habermasa

Okupacja sfery publicznej przez nieposiadające masy doprowadziła do owego krzyżowania się państwa i społeczeństwa, co w rezultacie odebrało sferze publicznej jaj dawną bazę,a nie dalo żadnej nowej. Integracji zycia publicznego i prywatnego odpowiadała dezorganizacja sfery publicznejj, która kiedyś zapośredniczla państwo i społeczeństwo.

Niszczenie sfery publicznej spowodowany jest przez to, że czlonkowie społeczeństwa nie potrzebują już żadnego pośrednika w kontatktach z państwem. System ekonomiczny spowodował mozliwość posiadania. Pojawił się podział na wlasność prywatną i publiczną. Własnośc publiczna nalezała do sfery publicznej i przestała mieć swoich właścicieli w formie mas. Do sfery publicznej wdziera się konkurencja zorganizowanych interesów prywatnych, które wyparły inbteresy publiczne jako takie

PYT. 2. CZYŻEWSKIEGO TEORIA SFERY PUBLICZNEJ - WYŁANIANIE SIĘ DYSKURSYWNYCH PROCESÓW POROZUMIENIA, CEREMONII, DRAMATU, RYTUALNEGO CHAOSU Wyróżniamy 4 mechanizmy dyskursu publicznego - porozumienie i ceremonia, które są mechanizmami społecznie produktywnymi oraz dramat społeczny i chaos (warianty destruktywne)

  1. porozumienie- opiera się na gotowości do brania pod uwagę odmiennych punktów widzenia o różnym stopniu złożoności. Jest sposobem radzenia sobie z różnicami stanowisk i interesów. Wobec złożoności napięć we współczesnym świecie możliwe jest jedynie "porozumienie robocze" 2 mechanizmy porozumienia: A) "świecki" oświeceniowo - liberalny wzór dyskusji - artykulacja odmiennych punktów widzenia, ich negocjacja w oparciu o reguły prowadzenia dyskusji, gotowość do kompromisów. B) "sakralny" pojmowanie grupowego i jednostkowego istnienia w społeczeństwie, a przez to wzbogacenie mechanizmu porozumienia o elementy rytuałów zapobiegających potencjalnym konfliktom. /wiek XX - w systemach totalitarnych przejawem były masowe i obowiązkowe wiece i spektakle . Współcześnie rytuały zapobiegawcze opierają się na zasadzie dobrowolnego uczestnictwa i SA związane z kulturowymi stylami środowisk i kręgów społecznych.
  2. ceremonia - wynika z nadmiernie schematycznej, zrutynizowanej i powierzchownej orientacji na przekładalność perspektyw. To pewna gra pozorów - deklarowanym meta komunikatem jest często idea pełnego porozumienia, tymczasem następuje wyłączenie istotnych w dyskusji stanowisk i ich blokada. Ceremonia często udaje porozumienie w wymiarze pozornych dyskusji i rzekomo transcendentnych rytuałów.
  3. dramat społeczny - proces symbolicznie nacechowanych i dramatycznie skumulowanych faz.
    1. a) faza artykulacji- zainicjowanie dramatu społecznego, symboliczne, doniosłe załamanie podstawowych norm społecznych
    2. bfaza kryzysowej eskalacji konfliktu - dramat społeczny rozwija się zgodnie z zasadą fatalnej konieczności i potęgującego się bezładu.
    3. faza opanowania konfliktu - Faza decydująca - prowadzi do twórczego i produktywnego przepracowania napięć i sprzeczności, które stały u źródła konfliktu.
    4. faza symbolicznego zakończenia - np. zawarcie pokoju
    Twórczy charakter dramatu społecznego: 1) uświadamia różnice i konflikty (wzrost samowiedzy społecznej) oraz 2)służy rozwojowi społecznemu - stabilizacji dawnego stanu rzeczy wzbogaconego o samowiedzę o nim lub przejście do nowej formy porządku społecznego.
  4. rytualny chaos - świadek sporów na scenie politycznej lub w środkach masowego przekazu odnosi wrażenie, że porozumienie między stronami jest niemożliwe, zaś stronom nie chodzi o nic więcej niż tylko o nagłaśnianie swoich racji. Chaos staje się głównym komunikatem docierającym do odbiorcy.

To karykaturalna, skrajnie schematyczna forma drugiej fazy dramatu społecznego. Narastający bezład społeczny nie ulega przezwyciężeniu nie prowadzi do twórczej przemiany w skali kolektywnej i jednostkowej. Kryzysowa eskalacja konfliktu nie jest więc stanem przejściowym a jego dominująca cechą. Odbiorca otrzymuje takie komunikaty jak "za nic nie możemy się porozumieć", - spieranie się nie prowadzi do niczego, prócz wykrzyczenia rozbieżnych racji.

Pyt. Style konwersacji a kultury grupowe

Tekst mówi o 4 grupach konfliktu ekologicznego :

  • Biolodzy o specjalności w dziedzinie ekologii i pracujący w charakterze pracowników naukowych lub specjalistów
  • Uczestnicy ekologicznego ruchu społecznego, na który składa się szerokie spektrum organizacji proekologicznych
  • Leśnicy zatrudnieni w Polskich Lasach Państwowych
  • Myśliwi zrzeszeni w Polskim Związku Łowieckim

Badane są czasopisma jakie te grupy wydają.

Style konwersacyjne grup:

Najbardziej zobiektywizowany i bezosobowy: leśnicy i zawodowi ekolodzy

Ożywiony, osobisty - organizacje i myśliwi

Zawodowi ekolodzy: publikacje to artykuły naukowe albo społecznie ukierunkowane oświadczenia opinie; w artykułach specyficzne słownictwo, precyzyjne definiowane pojęcia jako elementy teorii, ekologia jako nowoczesna ochrona przyrody. W oświadczeniach język traci specyfikę, ekolodzy ukazują się jako bezosobowe struktury obdarzone autorytetem, opiniują, rozpatrują sprawy, tworzą programy, proponują zmiany itd. Stanowczy ton sugeruje większy wpływ oświadczeń niż rzeczywiście jest ale to ma umacniać pozycję.

Organizacje w czasopismach publikują sylwetki osób będących autorytetami moralnymi dla głębszego kontaktu z czytelnikiem, informacje o książkach, akcjach proekologicznych, zagrożeniach, wywiady. Odwołania do doświadczeń wspólnotowych i duchowych (np. "las jest świętością"). Ruch nie jest spójny kulturowo, jego radykalizm pomaga utrzymać jasne stanowisko ale obniża wiarygodność u profesjonalnych działaczy.

Teksty leśników odzwierciedlają specyfikę języka i interakcje w obrębie grupy. Komunikacja polega na przepływie rożnych dokumentów: instrukcje, wytyczne, plany, zadania .biurokratyczny charakter. W praktykach i metodach działań widoczne jest negowanie konfliktowego charakteru ochrony przyrody. widoczny jest akcent na użytkową, instrumentalną wartość lasu. Przyroda głównie ma służyć człowiekowi, ochrona lasu uzyskaniu najwyższej klasy drewna.

Teksty są różnego typu u myśliwych: wywiady, sprawozdania, opisy gatunków, zdjęcia myśliwych itd. Język kształtowany w dużym stopniu przez działania symboliczne. Kultywacja tradycji, spójność podtrzymywana przez rytuały przyznawania odznaczeń, zawody, wystawy, biesiady.

Zachowania konfliktowe u wszystkich stron są podobne. w tekstach ton oburzenia i gniewu, ataki personalne, przypisywanie nagannych moralnie motywacji. Leśnicy i myśliwi zauważają ekologów głównie w sytuacjach konfliktowych, zagrożeniu ich interesów, przeszkadzaniu w przebiegu normalnych działań w argumentacji. realizm przeciwstawiony utopii ekologów. Zdarzają się głosy pojednawcze podkreślające wspólnotę celu, doceniające fachowość i osiągnięcia drugiej strony i przenieść dyskusję na bardziej szczegółowy poziom.

Szukanie oparcia dla swoich wypowiedzi w siłach zewnętrznych, nauce, prawie, świecie zagranicznym. Podobne metody zwiększenia wiarygodności. Sugeruje to, że nie jest to specyficzne dla opisywanych grup ale dla szerszego kontekstu kulturowego dyskursu.

Kultury grupowe a style

Pod względem struktury organizacji najmocniejsi są leśnicy co ma odzwierciedlenie w reprezentacji na szczeblach władz w dziedzinie ochrony przyrody.

Leśnicy najczęściej używają języka praktyki, nastawienie na użyteczność realizowanych celów i zaspokojenie potrzeb. rozumowanie praktyczne cechujące się realizmem. styl testów najbliższy ludziom pracującym.

Naukowcy ekolodzy cieszą się relatywnie wysoką władzą symboliczną, siłę ich wpływu osłabia jednak lobby ekonomiczne. Zawodowi ekolodzy posługują się językiem nauki, nieobecne są konkretne osoby, autorytetem jest wiedza. Regułą porządkującą teksty jest logika. Starają się nie okazywać zaangażowania w walkę o wartości by nie stracić obiektywności i neutralności. ale unikanie zagrożenia odbiera im możliwość zajęcia silnego stanowiska. Styl najbliższy intelektualistom.

Myśliwi wyróżniają się rozbudowaną symboliką łowiecką, odniesieniami do tradycji, wysoka spójność. Powoływanie na tradycję i elitarne dziedzictwo kulturowe, przekonywujący dla elit.

Potencjałem ruchów są kontakty zagraniczne, zaangażowanie uczestników, radykalne działania i udział młodych. Charakterystyczny język utopii, najważniejsze cechy języka to radykalna krytyka obecnej sytuacji, nastawienie na przyszłość, propozycja alternatywy kulturowej, brak akceptacji interesów partykularnych i wymogów praktyki, nonkonformizm. Styl dla ludzi młodych. Zwolennicy reform. silne konfliktowe napięcie między ideałem i rzeczywistością. Silnie heterogeniczna struktura wiedzy i organizacji, nawrót do doświadczenia pozaracjonalnego i pozapraktycznego, wartość rytuału.

4 odmienne formacje dyskursywne

  • Feudalizm-myśliwi
  • Oświecenie- ekolodzy naukowcy
  • Industrializm-leśnicy
  • Postindustrializm- organizacje

Pyt.
Czy i w jakich warunkach możliwe jest wypracowanie wspólnego stanowiska grup (w odniesieniu do problemów ekologicznych)?

Hipotetycznie jest to możliwe gdyby uczestnicy konfliktu zaakceptowaliby pluralizm koncepcji, przezwyciężyli strach przed odmiennością i chęć wyeliminowania przeciwnika. By tak było dominującą role musiałaby przejąć etyka sprawiedliwości - każdemu należy dać prawo do głosu i równoprawnego uczestnictwa w dyskursie. Czasowe zjednoczenie wysiłków mogłoby wywołać pojawienie wspólnego zagrożenia czy wroga. Jak na razie Dorotka uważa że jedyny pozytyw to, że różne grupy mobilizują rożne grupy społeczne co można wykorzystać do inicjatyw w zakresie mało kontrowersyjnych aspektów ochrony przyrody.