Zróżnicowanie Społeczne  skrypt z wykładów, dr Janusz Erenc

Wykład 7, 03.12.2009

Drobnomieszczaństwo, burżuazja - klasa średnia. Była ona redukowana. Traktowano ją jako relikt.
Spowodowało to tendencję do podejmowania przedsiębiorstw krótkoterminowych z niekumulowania tworzenia własnego kapitału. Z czasem wycofywano się z tych przedsiębiorstw.

Klasa robotnicza rozrastała się w składzie liczebnym, wytwarzała wspólną świadomość klasową. Była to klasa chłopska. Po wojnie przebudowa przemysłu stała się przyczyną zapotrzebowania siły roboczej w miastach. Ludzie o niskich kwalifikacjach. Z czasem rosła rola odpowiedniego wykształcenia: techniczne, średnie wyższe. Klasa stopniowo uzyskiwała świadomość swojej siły, zaczęła się uzależniać od aparatu partyjnego. W 70 latach, początek 80’nastąpiło jej jawne wystąpienie przeciwko ustrojowi politycznemu. To przyczyna załamania się systemu.

Klasa chłopska - po wojnie liczebność klasy się zwiększyła. Przyczyną było rozdawanie ziemi. W czasach sowieckich kolektywizacja. Stali się podlegli ideowo wcześniej władzy, gdyż byli posiadaczami środków produkcji. Chłopi trafiali do więzienia bo nie zgadzali się do kolektywizmu. Gomułka zmienił system. Przemieszczanie się chłopów do miast. Z czasem stała się świadomą, wykształconą i rynkowym uczestnikiem produkcji. W 90 ‘ latach znowu zmieniał się sytuacja.

Chłopo - robotnicy ( hybryda), istotna część wsi najmowała się jako robotnicy w mieście, traciła świadomość chłopską, ale nie uzyskiwała świadomości robotniczej, na terenach uprzywilejowanych zwiększała się jej ilość. Zostali do dzisiaj - posiadali ziemię, ale mało co przyczyniło się do tego, że nie mogli się z niej utrzymać. Nie zasymilowali się z kl. Robotniczą, ale stracili swoją świadomość.
Nie istnieje dobra analiza naszego społeczeństwa

D. Lockford - analiza społeczeństwa robotniczego

Lata 80'

3 typy mentalności robotników:

  • tradycyjny proletariacki - oparty na konfliktowej wizji społeczeństwa, ci którzy mają i ci, którzy u nich pracują. Ma silne poczucie własnych interesów i władzy w ich obronie. Jest to elektorat brytyjskiej partii pracy. Poczucie identyfikacji z warstwą i klasą i tożsamości społecznej budowana wg faktu bycia robotnikiem. Robotnicy przeważnie należą do związków zawodowych. Są związani z tradycyjnymi gałęziami przemysłu (górnictwo). Zamieszkują miasta, ośrodki wokół przemysłu. Wykonywany zawód był przekazywany z pokolenia na pokolenie. Zwykle rodzina tradycyjna, silne więzi sąsiedzko - społeczne.
  • tradycyjny typ świadomości uległy - robotnicy zatrudnieni w drobnym przemyśle, rolnictwie. Małe miasta - wieś, środowiska prowincjonalne. Pracują w małych firmach, gdzie stosunki pracy są patriarchalne . Wszyscy się znają, występuje kontrola społeczna, spostrzegają strukturę społeczną w kategoriach korporacji a nie antagonizmu. Poczucie hierarchii społ. i poczucie swojego miejsca w nim. Oczekują przewodnictwa. Nie strajkują. Nie organizują się w związki strajkowe.
  • sprywatyzowany typ - W ponowoczesnych gałęziach przemysłu. Najlepiej wykształcony typ, mobilnie geograficznie i społecznie. Nie zakorzenia się pracę traktuje instrumentalnie, słabo identyfikuje się z własnym zawodem, sprawy klasy społecznej interesują go wyłącznie z walki o wyższe zarobki. Nie wytwarza lojalności grupowej, świadomości. Zorientowany na życie prywatne, odpowiedni poziom konsumpcji i to lokuje na wiele tych ważnych wartości. Nie zamieszkują tradycyjnych dzielnic przemysłowych, a raczej sypialnie miast. Rzadko należą do związków zawodowych. Brak silnych więzi koleżeńskich i sąsiedzkich. Zburżuazyjnienie klasy roboczej.

J. Goldthorp stara się wykazać:

"Zamożny robotnik w strukturze klasowej"

Robotnik nie staje się automatycznie podobny do klasy średniej w postawach, nadal zachowuje atrybuty wyodrębniające go wśród innych. Widać to w sferze pracy, pełnienia ról wykonawczych, decyzyjnych, kontrolnych. Inny typ zachowań w pracy, co przekłada się w relacje domowe sąsiedzkie. Miejsce pracy jest halą fabryczną, nie biurem.

Styl życia - sfera zainteresowań, normy obyczajowe, kontakty towarzyskie nie w celach robienia kariery tylko emocjonalnych.

Sfera aspiracji życiowych, mniej aspiracji do wykształcenia, edukacji własnej i dzieci. Słaba chęć osiągania sukcesu

Poprawa bytu zmniejsza radykalizm robotników. Konflikty napięcia rodzą się u ludzi też z wysokimi aspiracjami. Robotnik nie staje się klasą średnią przez polepszenie poziomu życia. Klasa średnia: zaciera się wspólny interes klasy, rozwarstwienie się tej klasy. Występują zjawiska ploretariazacji kl. Średniej szczególnie niższych warstw. Zjawisko zubożenia relatywnego.

Klasa chłopska: jej położenie wynika z przeludnienia wsi

Elita (d 'elite z fr. wyborny, dobrego gatunku)

To wyodrębnione (nie w sposób sformalizowany) grupy przywódcze stanowiące wzór dla reszty społeczeństwa, kierujące życiem społecznym, określające tendencje rozwojowe. Mogą kształtować się w różnych segmentach struktury społecznej, ale szczególne znaczenie przypisuje się elitom społ. i kulturalnym.

W Anglii w XIX wieku - wyborny zbiór ludzi - termin ten Pareto wprowadził do socjologii W szerokim znaczeniu elitą nazwano ogół jednostek należących do jakiegoś społeczeństwa, która dzięki swojej działalności osiągnęła szczególne rezultaty w dowolnej sferze aktywności.
Koncepcja elity politycznej - z szeroko pojmowanej elity, wyróżnił i nazwał elitą władzy. Stwierdził, że społeczeństwa nie rozwijają się w drodze postępu, tylko na drodze historycznego procesu, pojawienie się elit i przyjmowanie władzy. Nowe elity dochodzą do władzy dzięki programom, mającym zmienić sytuację, ale w praktyce przestają, oddalają się od tych haseł i powracają do tradycyjnej metody do rozdziału między elitami a klasami - teoria KRĄŻĄCYCH ELIT

Elityzm, teoria elit - teoria państwa opisująca i wyjaśniająca relacje władzy we współczesnym społeczeństwie. Twierdzi, że niewielka mniejszość, składająca się z przedstawicieli elit ekonomicznych i sieci planujących politykę posiada władzę w społeczeństwie, bez względu na wyniki wyborów. Dzięki stanowiskom w korporacjach lub zarządach korporacji oraz wywieraniu wpływów na politykę poprzez finansowe wsparcie fundacji, stanowiska w think tankach lub "opiniotwórczych" kręgach, członkowie "elity" mogą wpływać na decyzje ekonomiczne i polityczne.
Arystokratyczna wersja tej teorii to klasyczna teoria elit, oparta na dwóch założeniach:

  1. władza jest sprawowana dzięki odpowiednim stanowiskom w kluczowych instytucjach politycznych i ekonomicznych;
  2. psychologiczną różnicą pomiędzy elitą a resztą społeczeństwa jest to, że ta pierwsza dysponuje odpowiednimi cechami osobistymi takimi jak inteligencja lub umiejętności, podczas gdy większość jest niekompetentna i nie jest w stanie rządzić się sama.

Vilfredo Pareto opowiadał się za psychologiczną i intelektualną wyższością elit względem reszty społeczeństwa. Rozróżniał 2 rodzaje elit

  • elity rządzące
  • elity nierządzące

Stworzył również teorię krążenia elit, mówiącą, w jaki sposób pewna elita może zostać zastąpiona przez inną.

Teoria krążenia elit - koncepcja stworzona niezależnie przez Gaetana Moskę i Vilfreda Pareta. Zgodnie z tą teorią, w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku, aby dojść do władzy. Tym samym ich szanse na objęcie władzy zwiększają się, zaś po dojściu do władzy elity tracą impet w dalszej o nią walce. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji i koalicji.

Robert Michels

Robert Michels w Żelaznym prawie oligarchii doszedł do wniosku, że formalna organizacja biurokracji nieuchronnie prowadzi do oligarchii, w ramach której organizacje pierwotnie idealistyczne i demokratyczne w przyszłości będą zdominowane przez małe grupy ludzi, którzy osiągnęli wysokie, władcze stanowiska i obsługują własne interesy. Ten problem może występować w dużych organizacjach, ponieważ staje się fizycznie niemożliwe, aby wszyscy zebrali się razem za każdym razem kiedy trzeba podjąć jakąś decyzje. W związku z tym, mała grupa jest odpowiedzialna za podejmowania decyzji. Michels wierzył, że ludzie z tej grupy coraz częściej będą podejmować decyzje, które głownie będą miały na celu utrzymanie ich pozycji, a nie, tak jak powinni, dobre dla ogółu.

Gaetano Mosca

Gaetano Mosca twierdził, że elity to zorganizowane mniejszości, podczas gdy reszta społeczeństwa to niezorganizowana większość. Klasa rządząca składa się z elity rządzącej oraz sub-elit. Elity cechują się intelektualną, moralną i materialną przewagą.

C. Wright Mills

C. Wright Mills, autor książki Elita władzy, opublikowanej w 1956 r. przedstawił nowe spojrzenie na system władzy w Stanach Zjednoczonych. Według niego na ową elitę składa się triumwirat elit biznesu, elit politycznych i wojskowych, który stanowi wyraźnie identyfikowalną, acz nieujednoliconą grupę, sprawującą władzę.

Uznał, iż ta grupa powstaje w procesie racjonalizacji pracy we wszystkich społeczeństwach przemysłowych, w których władza zostaje skoncentrowana w rękach stosunkowo małej, zamkniętej i zdemoralizowanej grupy społecznej. Odzwierciedla to załamanie się polityki jako areny debaty i oznacza przesunięcie dyskusji na czysto formalny poziom.

Te analizy skali makro zmierzały do wykazania, że demokracja degraduje się w obecnych "rozwiniętych" społeczeństwach, oraz że prawdziwa władza nie należy do wybieranych przedstawicieli.

James Burnham

Praca Jamesa Burnhama Rewolucja menedżerów mówiła o przechodzeniu władzy w ręce menadżerów, zamiast polityków - oddzieleniu własności od zarządzania.[2] Część tych koncepcji została wykorzystana przez paleokonserwatystów Samuela Francisa oraz Paula Gottfrieda w ich teorii państw menedżerskich.

Robert D. Putnam

Robert Putnam zauważył rozwój techniczny i powiększenie się wiedzy wśród pracowników administracji i innych specjalistycznych grup i wskazał go jako mechanizm przez który władza omija proces demokratyczny i zostaje rozłożona na doradców oraz specjalistów z danej dziedziny, którzy wpływają na proces podejmowania decyzji.

G. Mosca - wyróżnił 3 zasadnicze kryteria, które decydują o przyjęciu do elity. Przypominają weberowski typ idealny. Cechy łączą się, splatają, zależą od innych sytuacji.

- działalność wojskowa - cecha społ. prymitywnych. Wojownicy to klasa rządząca np. USA
- bogactwo i pochodzenie - dobre urodzenie nie wiąże się tylko z bogactwem, ale wytwarza świadomość miejsca w społeczeństwie, usytułowanie

- osobiste zdolności - w przeciwieństwie od Pareto mówi, że masy nie zawsze są bierne, potrafią wywierać nacisk na politykę, klasę panującą. Rządy elity nie polegają wyłącznie na manipulacji i przemocy masami, wobec klas, często są reprezentantami grup interesów. Elity są nieliczne, co daje szereg korzyści. Możliwość utrzymywania w sekrecie swojego działania i jednomyślność, co pozwala im być skutecznymi.

R. Michels (był w partii Musoliniego) - wykazywał zainteresowanie oligarchią, mechanizmem jej tworzenia

Demokracja prowadzi do oligarchii, to konieczny proces. Tworzą się kliki i klasy. Dowodów szukał opisując partie polityczne, a choć wynikają one z demokratycznej potrzeby, to wytwarzają oligarchię. Organizacja demokratyczna przekształci się w oligarchię - każda organizacja i zawsze (żelazne prawo oligarchii).

Oligarchiczni liderzy są zawsze wybierani w demokratycznych wyborach, ponieważ masy potrzebują przywództwa, kogoś kto zadba o ich sprawy. Następstwem takiego przedstawicielstwa jest wdzięczność, a za nią wynagradzanie politycznych przywódców.

Bierność społeczeństw jest czynnikiem, który znacznie przyspiesza rozwój demokratycznej oligarchii. Im dłużej lider cieszy się poparciem mas, tym bardziej staje się niezależny i tym częściej podejmuje niezależne decyzje. Obsadza stanowiska ze swojego najbliższego otoczenia (nepotyzm) i tworzy się oligarchia, zamknięta klika. Ustrój demokratyczny tworzy oligarchię, w innym systemie jest to niemożliwe.

Wykłady na temat: Zróżnicowania Społecznego