Zróżnicowanie Społeczne  skrypt z wykładów, dr Janusz Erenc

Wykład 6, 12.11.2009

Czynniki rozwarstwiające w edukacji. Poziom segregacji w systemie oświaty

Poziom segregacji w systemie oświaty jest wynikiem działania trzech czynników:

  • Socjodemograficznego - np. podział miasto-wieś,
  • Zróżnicowania składu społecznego społeczności lokalnej - np. szkoły dla bogatych i biednych,
  • Procedury rekrutacji do szkół i podziałów uczniów na oddziały klasowe.

Zakłada się, że wszystkie dzieci są równe, nierówne są środowiskowe determinanty ich życia.

Rola edukacji to nie pogłębianie różnic społecznych, a odwrotnie: działania wyrównania, zmniejszanie determinant środowiskowych.

Wszyscy uczniowie mogą być kształceni o tej samej jakości.

Skład społeczny oddziałów i szkół będzie odzwierciedlał skład społeczny społeczności lokalnej.

Skład oświaty zależy od:

  1. kapitału kulturalnego jednostki
  2. składu społecznego społeczności lokalnej

Edukacja z rówieśnikami o różnym kapitale kulturowym.

Równość szans edukacyjnych wymaga, aby nauka w szkole odbywała się o zbliżonej strukturze społecznej w klasie. Biedniejsze dzieci muszą wzorować się na dzieciach ze środowisk lepszych, silniejszych.

B. Morawska

2002- 2003, w polskiej szkole odczuwa się segregacyjny system, szczególnie w miastach na podstawie statusu rodziców. W szkołach tworzone są klasy dzieci ubogich, które uczą się w oparciu o minimum programowe bez ofert rozszerzających. Dużo zależy od rodziców uczących się dzieci.

Dyrektorzy szkół tłumaczą się praktycznie. Tworzą klasy popołudniowe, bo wtedy rodzice mogą się zająć dziećmi do południa.

Podziały tworzą etykiety, co hamuje rozwój dziecka, jego motywację, ambicje.

Syndrom nieadekwatnych osiągnięć

Zdolni uczniowie w środowisku mieszanym nie będą się uczyć.

Ważna jest indywidualna zdolność ucznia. W Polsce muszą być mniejsze klasy np. 10-14 osób.

Czynnik ekonomiczny ważny jest do tworzenia, utrzymywaniu szkół.

W UE też mamy segregację. Prowadzi się selekcję uczniów w różnych krajach, na lokalnych i emigrantów. We Włoszech- prawo dla klas adopcyjnych dzieci emigrantów nadrabiają braki, a potem dopiero idą do klas normalnych.

  • zapewnić na terytorium bezpłatną naukę i nauczanie języka państwowego emigrantów
  • zapewnić naukę języka ojczystego i kultury emigrantów

W UE rośnie segregacja ze względu na płeć. Do lat 15 dzieci rozwijają się różnie, Dlatego trzeba tworzyć osobne szkoły. W Niemczech dzielą się na płeć szkoły matem-fiz-przyrodnicze.

Do 1989 POLSKA

Więcej osób podejmuje naukę na studiach, studia wyższe w 2000r. 37% młodzieży kontynuuje naukę na studiach, teraz 46%.

1990 403 tys. Studentów ok. 11%

2000 1584,7 tys. Studentów ok. 42%

Zagrożenie wykluczeniem cyfrowym:

  • bieda
  • starsze środowisko
  • bezrobotni

Wykluczenie- 18 mln Polaków nie ma dostępu do e-komunikacji

Chodzi o umiejętność posługiwania się i wykorzystywania e-komunikacji.

Nie powinno być przeładowanie programowego w szkole. Nowe zasady wymagają nowych kwalifikacji. Ładny wygląd zakłada lepsze cechy tych osób, stereotypy. Ludzie ładniejsi są niewinni.

Nietolerancja i dyskryminacja

Ludzie atrakcyjni Myśla o sobie pozytywnie. W efekcie- samospełniające się proroctwo. Im bardziej kogoś lubimy, tym więcej przypisujemy mu lepszych cech. Brzydota to problem społeczny i wpływa na segregację. Bezpośrednie myślenie dzieci w szkole (np. okularnik, gruby).

Selekcja w pracy- szuka się młodych, pięknych z doświadczeniem, mających prezentować się.

Syndrom nieadekwatnych osiągnięć: do rozwoju wolności potrzebne jest określone środowisko.

U. Eco

Pierwszym instynktem u dziecka jest odrzucenie tego, co jest inne, brzydkie. Niepełnosprawność do odrzucenie społeczne.

W latach 60. Problem narastających różnic nabierał charakteru społecznego. Wskazywano na granice jej występowania.

Parsons (funkcjonalizm): dewiacyjność, dewiacyjny charakter zjawisk związanych z utratą sprawności. Dowodził, że jednostka w czasie choroby (niepełnosprawności) nie może pełnić dotychczasowych ról społecznych i realizować wiele zadań życiowych.

Ważne staje się postrzeganie społeczne i oczekiwania społeczne.

Kreowanie wizerunku osób niepełnosprawnych funkcjonowało już wcześniej. Powstała świadomość, że są osobne zbiorowości, którymi trzeba się zająć w ramach zadań społecznych. Niepełnosprawni nie są grupą, nie mają nic wspólnego poza jakąś deformacją.

Wraz z precyzowaniem poszczególnych rodzajów niepełnosprawności, utrwalono reguły postępowania mające być swoistymi dla takich quazi grup. Ta uproszczona wizja powodowała, że kwestie związane z brakiem udziału osób niepeł w ramach życia społecznego uważano za normę.

Pojęcie inwalidy, od łac. INVALIDUS, słaby, chory
W ten sposób związano zjawisko niepełnosprawności z brakiem lub utratą zdrowia.

Rozwinięto wachlarz rehabilitacyjny. Zmieniono podejście, niepełnosprawność to nie choroba.

W klasycznym rozumieniu rola choroby determinuje sposób pracy z uczniem, a także wyznacza cele kształcenia.

W ten sposób wypracowuje się schematy postępowania dla różnych typów niepełnosprawności, które opisują możliwości osób niepeł. Cechy indywidualne jednostek mają charakter drugo- bądź trzeciorzędny. Motywacje do nauki ważne u dziecka zdrowego, stają się drugorzędne u dziecka chorego.

Teoria kształcenia osób niepeł jest przykładem realizowania działań edukacyjnych względem zbiorów osób dotkniętych pewnymi typami niepełnosprawności niż różnicowaniu oddziaływań względem poszczególnych jednostek.

Dzieci niepełnosprawne widzą siebie jako innych, gorszych i przystosowują się do gorszego. W nowym ujęciu problemy choroby i niepełnosprawność zaczęła przedstawia teoria naznaczenia, która podważyła jednoznaczność odchylenia od normy, pokazując jej społeczny, czy wręcz kulturowy charakter (kiedyś nawet leworęczność była uważana jako odchylenie od normy).

H. Beeker "autsajder"

Pojęcie autsajdera: jednostka naruszająca w jakimś zakresie normę społeczną. Grupę ludzi, która narusza jakąś, tą samą, normę społeczną zalicza się do grupy innej, odbiegającej od grupy dominującej.

Sam fakt naruszenia norm nie jest tu najważniejszy, a osoby odrzucane nie są nimi ponieważ zachowują się w określony sposób. Momentem decydujących jest uruchomienie negatywnej oceny dla tego rodzaju zachowań. Jej zobiektywizowanie się w rzeczywistości społecznej.

W ten sposób dewiacja nie jest cechą czynną ale raczej skutkiem występowania różnych reguł i sankcji określonych i stosownych w przypadku odstępowania od nich.

Ludzie, podobnie jak osoby niepełnosprawne łamią występujące reguły, chodzi o reguły estetyczne związane ze sposobem poruszania się, mimiki, są odsuwane na margines relacji społecznych. Przypisanie etykiety ma swoje konsekwencje społeczne, gdyż zmienia pozycję jednostki w grupie i jest przyczyną powstawania zjawiska "grupy odrzucenia"

Inne jest nienormalne, niepełnosprawni są inni. Dyskryminacja ma różny charakter, staje się sposobem myślenia.

J. Turner

Stworzył teoretyczny model wyjaśniający, dlaczego pewne grupy stają się obiektem dyskryminacji. Zauważa, że celem dyskryminacji stają się częściej te grupy, które są łatwiej rozpoznawalne, cechy zewnętrzne, którymi się różnią: wygląd, wiek, płeć, kolor skóry.

Poziom dyskryminacji jest różny, może przejawiać się w:

  • izolacja ekonomiczna: odcięcie od wyżej płatnych stanowisk, zepchnięcie do pozycji under klas
  • segregacja przestrzenna: umieszczenie przedstawicieli takich grup w osobnych miejscach aktywności, określonych dzielnicach, gdzie mają się znajdować
  • czystki: najostrzejsza forma dyskryminacji, usuwanie ludzi o określonych cechach albo z obszarów przez grupy dominujące albo nawet ludobójstwa.

Sposoby wyjścia z dyskryminacji:

  • legalno-prawna droga: walka o zniesienie dyskryminacji, co dzieje się na forum społeczno-politycznym, bo często elity polityczne narzucają sposób postrzegania
  • strategia asymilacji: wtopienie grup mniejszościowych w grupę dominującą. Tempo asymilacji zależy od intensywności uprzedzeń i różnych negatywnych stereotypów.

Typologia postaw związanych z tolerancją wg R. Mertona:

  • człowiek tolerancyjny bezwyjątkowo: nie ma uprzedzeń na poziome mentalności i zachowań
  • człowieka tolerancyjny nie bezwyjątkowo: nie ma uprzedzeń i to deklaruje, ale w szczególnych okolicznościach, w wyniku presji społecznej jest w stanie dyskryminować
  • bojaźliwy fanatyk: ma uprzedzenia, ale nie jest skłonny ich ukazywać w obawie przez głosem opinii publicznej
  • zatwardziały fanatyk: ma uprzedzenia i jawnie je wyraża dyskryminuje

Struktura klasowa a stratyfikacja społeczna:

Życie społeczne jest kategorią czysto opisową, odnoszącą się do zjawiska obserwowania, opisywania. Struktura społeczna to kategoria wyjaśniająca, porządkująca fakty społeczne, teoretyczna, a zarazem ujawniająca relacje i znaczenie tych faktów.

Teoria stratyfikacji społecznej i teoria klas traktowane były jako teorie wykluczające się, ale w wielu częściach są komplementarne.

Stratyfikacja społeczna to koncepcja podziału społecznego, polegająca na rozpatrywaniu zróżnicowania społecznego pod kątem istnienia warstw różnicujących się między sobą pod względem dochodu, prestiżu, wieku, wykształcenia, pełnionych funkcji.

Stratyfikacji używa się w szerszym i węższym znaczeniu.

Znaczenie szersze: stratyfikacja to nazwa ogólna dla określenia wszystkich możliwych rodzajów nierówności społecznych. Takim typem stratyfikacji może być: system rangowy w społeczeństwach plemiennych, system feudalny, system niewolniczy w starożytności, czy system stanowy, religijny

.

Znaczenie węższe: tu stratyfikacja odnosi się do hierarchicznego, wertykalnego aspektu struktury społecznej. Odnosi się do takich samych rodzajów nierówności. Które przybierają formy gradacji i powstają jako wynik nierównego podziału dóbr społecznie pożądanych.

Efektem tego nierównego podziału jest hierarchia warstw społecznych. Warstwy społeczne wytwarzają swoistą wspólnotę środowiskową społeczeństwa, na podobieństwie cech wytwarzają one wspólne interesy.

Podstawowe różnice między klasami polegają na tym, iż skupiają ludzi mających odmienne, a czasem przeciwstawne interesy.

Zespół różnie względem siebie ułożonych warstw, klas społecznych stanowi system zróżnicowania społecznego: STRUKTURĘ danego społeczeństwa.

Tacy ludzie należący do różnych klas różnią się przekonaniami swojej świadomości grupowej. Mają skłonności do odrzucania solidarności z innymi członkami własnej grupy a zarazem uczucia antagonizmu do grup innych. Klasy stanowią ponadto przykład zbiorowości względnie izolowanych, zaznacza się to na gruncie bezpośrednich kontaktów.

Struktura społeczna widziana z perspektywy klasowej stanowi określony układ oparty na relacjach nadrzędności i podporządkowania.

Dla współczesnych społeczeństw charakterystyczny jest wysoki stopień ruchliwości społecznej. Oznacza to, że pozycje społeczne nie są określone raz i że w konsekwencji żadna pozycja nie wydaje się całkowicie pewna. Wielkie znaczenie mają symboliczne atrybuty pozycji, to znaczy że przy użyciu różnorodnych symboli osoba demonstruje otoczeniu gdzie znajduje się jej miejsce. Socjolodzy nazywają to symbolizmem statusu, a symbolami są przedmioty materialne np. samochody (np. maluch) dzielnice zamieszkania a także styl zachowania sposób bycia czy język np. turystyka możliwość wyjazdu ale też przekazanie pozycji.

Staje się to naszym symbolem życia chcemy osiągnąć pewien status.

Wyróżnik nierówności społecznej klasowości społecznej

Klasowość jest stopniowalna- wskaźniki:

  1. Skala i rodzaj nierówności społecznej np. równość szans w USA
  2. ruchliwość międzypokoleniowa społ różnią się szansami jakie mają młodzi na zmianę swojej pozycji społecznej ze względem rodziców.
  3. Różnica pomiędzy społeczeństwami ze względu na ostrość barier i dystansów społeczno- kulturowych
  4. stopień konfliktowości stosunków społecznych, mniej lub bardziej stabilne społeczeństwa, z dużą ilość protestów i kraje gdzie malej ilość niezadowolenia

Współczesne społeczeństwa są o dużej ruchliwości społecznej, są otwarte. Mają więcej możliwości przemieszczania się.

Czy klasy dzisiaj istnieją?

Coraz częściej badacze mówią o śmierci klas.

Dowidzi się, że podziały klasowe zamierają, bo w strukturze społecznej pojawiają się nowe grupy, kategorie środka struktury społecznej wypełniające przestrzeń między klasami- nowa klasa średnia.

Są to kategorie mocno zróżnicowane. Problem ten podjął Mills „białe kołnierzyki”. Jest to najbardziej liczna klasa w społeczeństwie amerykańskim. Klasę tę cechują już inne wyznaczniki, niż typowe klasy społeczne.

Klasa ta nie ma zdolności klaso twórczych, a jej członkowie nie są zorientowani na kolektywne działanie wynikające z położenia klasowego.

Klasę tę cechuje polityczna bierność i obojętność. Charakterystyczne dla nie jest zjawisko paniki statusu czyli lęk przed degradacją społeczną. Charakteryzuje ją konsumpcja na pokaz i orientacje na indywidualne czynniki osiągnięcia pozycji społecznej.

Klasy nie odgrywają już kluczowej roli w określeniu nierówności społecznej. W społ ponowoczesnym szanse życiowe jednostek zależą od wiedzy popartej określonymi świadectwami jej posiadania. Ustanawia się formalne progi kwalifikacji, W efekcie własność środków produkcji oddziela się od zarządzania nimi.

Strukturotwórcza rola kapitału i własności odchodzi na rzecz zróżnicowania wynikającego z profesjonalizacji stanowisk i rozrostu znaczenia wiedzy.

Mówi się o nowym tworze knowledge klas, ludzie zajmujących się dystrybucją wiedzy.

Ogólny wzrost dobrobytu materialnego

Pojawia się teza, na gruncie ang. socjal. O zburżuazyjnieniu robotników. Robotnicy coraz bardziej upodobniają się od klasy średniej w zakresie konsumpcji. Proletaryzacja białych kołnierzyków, ponieważ zamiera różnica między najemnymi pracownikami umysłowymi a robotnikami.

Podnosi się argument o małej mocy przynależności klasowej, Socjolodzy polityki mówią, że przynależność klasowa wyjaśnia tylko 10% zachowań wyborczych.

Orientacja wyborcza nie wiąże się z podziałami na klasy.

Tak rozumiana "śmierć klas" wiążą się z wysokim stopniem przetwarzania we współczesnym społeczeństwie znaczenia nabierają wartości ponadmaterialne. Ludzie szukają swoich wspólnot a nie do nich przynależą. Szukają o podobnych zainteresowaniach różniących się kulturowo i orientacjami w życiu.

Powstają społ. Wegetarian, ludzi o tej samej orientacji seksualnej itp. Ludzie poszukują swojego miejsca.

Tezy te podważają niektórzy socjolodzy mówiąc, że są one zbyt optymistyczne. Podział klasowy nadal istnieje. Pojawianie się underclass, środowisk ludzi wyłączonych, wykluczonych z głównego nurtu życia społecznego. Są poza systemem i nie mają szans by się ponownie włączyć do niego.

Wyznawany system wartości i ich charakter aspiracji życiowych jest wynikiem przynależności klasowej. Jedni są wewnątrz sterowni, sami określają kierunki swoich możliwości. Inni są podleglo wobec autorytetów, charakteryzują się małą autonomią krytycyzmu. Pochodzenie określa także szanse edukacyjne, ale też kondycje fizyczną

Nie ma jasnych granic ich występowania. Łatwo można opisać grupy przynależne do klas społecznych (określonych)

W stanach klasa wyższa dzieli się się na 3 warstwy

  • arystokracja
  • burżuazja przemysłowa
  • burżuazja finansowa (niektórzy dyrektorzy i managerowie)

Stanowią oni 3% społeczeństwa

Klasa średnia

wyższa 15% społeczeństwa

  • kadra managerska
  • wolne zawody, specjaliści

niższa 40-45%

- szeregowi urzędnicy: białe kołnierzyki, nauczyciele, p[pracownicy usług.

Klasa robotnicza

25-30% społeczeństwa

  • robotnicy
  • rolnicy

Klasa niższa niższa 10% - 15%

Pracownicy nie mający stałego zatrudnienia, wykonujący mało płatne prace bez umowy o pracę

UNDERKLASS - reszta, inni

Zależy od pochodzenia etnicznego i migracji.

W wyniku napływu grup etnicznych USA stały się mniej zróżnicowane niż społ. europejskie Podziały klasowe są tam mocno odrzucone (chyba). Z przejawami nierówności społecznych mamy do czynienia przede wszystkim na tle pozycji ekonomicznej, która różnicuje obszary zasiedlenia pracy i in. aktywności życiowej ludzi o różnym pochodzeniu.

Struktura zawodowa w Polsce

Od odzyskania niepodległości 1918

Wyróżniało się 6 podstawowych gr. Społ.

  1. Ziemiaństwo - klasa posiadaczy, nieliczna ale wpływowa grupa. Odróżniali się od pozostałych klas pochodzeniem szlacheckim, magnackim. Najliczniejszą grupą byli chłopi.
  2. Drobnomieszczaństwo - mniej liczne niż chłopi. Słaba klasa zajmowała się drobną wytwórczością.
  3. Klasa robotnicza - była mało liczna, bo Polska była mało rozwinięta gospodarczo i przemysłowo.
  4. Inteligencja - warstwa społeczna. Nie występowała w krajach zachodnich. Mieli często średnie wykształcenie.
  5. Underklass - Lumpeploretariat niestałe dochody, dorywcza praca, żyjąca z zasiłków Okupanci uderzali w inteligencję i to zmieniło strukturę społ. w Polsce

Wykłady na temat: Zróżnicowania Społecznego