Zróżnicowanie Społeczne  skrypt z wykładów, dr Janusz Erenc

Wykład 5, 5.11.2009

Akumulacja przewag - jest to tendencja do podwyższania raz osiągniętej wyższej pozycji społecznej.

Akumulacja upośledzenia - to pogłębianie się degradacji, gdy spadło się z wyższej pozycji społecznej.

Główna idea akumulacji przewag wg Tomasza (chyba tego z Akwinu): bogatsi będą stawać coraz bogatszymi, a biedniejsi bardziej biedniejszymi.

Dziedziczenie - uzyskiwanie od rodziny, bez własnych zasług, zasobów majątkowych, władzy, prestiżu, kapitału kulturowego i społecznego. Dziedziczy się jednak nie tylko bogactwo, ale także ubóstwo, bezrobocie, alkoholizm, niski poziom oczekiwań i zniewolenie.

Dziedziczenie pozycji społecznej stwarza lepsze lub gorsze warunki startu życiowego.

R. Mills - każda epoka produkuje człowieka danej epoki.

Dziedziczeniu podlega kapitał kulturowy i społeczny.

Kapitał kulturowy - to nawyki, umiejętności, orientacje życiowe, jakich nabywa się w okresie socjalizacji. To sposób codziennego zachowania się, mówienia, gustu, poziomu asertywności, obcowania z wyższymi formami sztuki. Wszystko to, co wynosimy z rodziny, otoczenia rodzinnego (to, co jest w nas).

Kapitał społeczny - kontakty, znajomości, sieć powiązań rodzinnych i towarzyskich, sposoby orientowania się w przestrzeni społecznej (to, co jest dookoła nas).

P. Bourdieau: nawyki, umiejętności, odruchy nabyte w grupach elitarnych ułatwiają utrzymanie (reprodukcję) zajmowanej pozycji.

To powoduje, że społeczeństwa rozwarstwiają się bardziej.

Jakość życia - jest kategorią subiektywną i ze swej istoty trudno mierzalną, nie mniej konstruuje się różnego rodzaju wskaźniki, które pozwalają mierzyć i różnicować jakość życia poszczególnych środowisk społecznych.

Campbell: jakość życia zależy od stopnia zaspokojenia w określonych z góry następujących dziedzinach życia. Wśród nich:

  • Małżeństwo,
  • Życie rodzinne,
  • Zdrowie,
  • Sąsiedzi,
  • Znajomi,
  • Zajęcia domowe,
  • Praca zawodowa,
  • Życie w danym kraju,
  • Miejsce zamieszkania,
  • Czas wolny,
  • Warunki mieszkaniowe,
  • Posiadane wykształcenie,
  • Standard życia.

Europejskie wskaźniki dobrobytu społecznego w metodzie genewskiej:

  • • Wyżywienie - spożycie białka, kalorie,
  • • Mieszkanie - samodzielność mieszkań, zaludnienie w mieszkaniu, jakość usług w mieszkaniu,
  • • Zdrowie - zgony z powodu chorób zakaźnych, dostępność usług leczniczych,
  • • Wykształcenie - powszechność wykształcenia, liczba nauczycieli dla uczniów, wydajność szkół,
  • • Rekreacja - zagospodarowanie wolnego czasu,
  • • Zabezpieczenie społeczne - powszechność świadczeń chorobowych, emerytalnych, opiekuńczych,
  • • Zagospodarowanie materialne - nadwyżka z bieżącej konsumpcji, ilu ludzi posiada, czy oszczędzają, czy mają nadwyżki.

4 koncepcje pokazujące związki między tymi zróżnicowaniami kulturowymi a społecznymi:

  1. Zakładające wpływ cech i zróżnicowania społecznego na cechy i zróżnicowanie kulturowe, zróżnicowanie kulturowe jest pochodną zróżnicowania społecznego.
    - Bourdieau, autorzy nacechowani marksizmem: cechy kulturowe traktują jako będące wytworem stosunków społecznych i ich uzasadnieniem.
  2. Koncepcje zakładające wpływ cech i zróżnicowania kulturowego na cechy i zróżnicowanie społeczne. - Teorie neokantyzmu, Max Weber, Florian Znaniecki.
    - Sposób życia jednostki i jej miejsce w strukturze społecznej są efektem wykształconego sposobu postrzegania świata, przede wszystkim wiedzy, wykształcenia, które dalej rzutują na przyszłość jednostki. One decydują, czym jednostka będzie się kierować.
  3. Zakładające ontologiczną jedność obu porządków.
    - Fenomenologia, twórcy interakcjonizmu symbolicznego.
    - Świat jest symboliczny, a cechy społeczne i kulturowe splatają się ze sobą w węzeł. Zmiana gustu, wartości, przyczynia się do awansu społecznego, a zmiana pozycji społecznej przyczynia się do przekształcenia gustu, zainteresowań, systemu wartości.
  4. Koncepcje zakładające względną autonomię obu porządków.
    - Postmodernizm.
    - Cechy położenia społecznego i charakterystyki kulturowe ulegają rozdzieleniu. Nie da się określić na podstawie cech położenia danej jednostki, grupy ich cech kulturowych.

Ad.1. Pierwsza grupa koncepcji jest charakterystyczna dla społeczeństw tradycyjnych, w których wszelka przynależność społeczna decyduje o cechach kulturowych (ci ze wsi, tamci to inteligencja).

Ad.2. Druga grupa koncepcji odnosi się do społeczeństw nowoczesnych, w których edukacja i inne procesy kulturowe przyczyniają się do wzmożenia się ruchliwości społecznej.

Ad.3. Trzecia grupa dotyczy wszystkich faz rozwoju społecznego, to zazębianie się cech kulturowych i społecznych i traktowanie jako jedności pozwala zrozumieć życie społeczne, odczytać je.

Ad.4. Czwarta grupa charakterystyczna jest dla fazy ponowoczesnej, w której czynniki społeczne i kulturowe zaczynają pełnić niezależne od siebie role (społeczeństwa zachodnie).

Do procesów przyczyniających się do autonomizacji cech społecznych i kulturowych możemy zaliczyć:

  • Otwieranie się społeczeństw, przemieszczanie się ludzi, przenikanie się wzorów kultury, symboli, wzorów zachowań,
  • Rozluźnienie się struktur stanowych i klasowych,
  • Rozmywanie się granic między poszczególnymi segmentami życia społecznego (np. rodzina chłopska czy inteligencka ogląda te same seriale),
  • Wewnętrzna polaryzacja w obrębie segmentów społecznych, dystanse wewnętrzne są duże. Inne cechy ponowoczesne (np. USA):
  • Globalizacja - dostępność tych samych przekazów, symboli w różnych miejscach na świecie,
  • Pozioma i pionowa ruchliwość społeczna,
  • Dyfuzja kulturowa - zapożyczanie wzorów, transkulturowość, wzajemne przenikanie się tych wzorów,
  • Deterytorializacja kultury - oderwanie wzoru, wytworu kultury od jej geograficznego, przestrzennego podłoża, np. kebab turecki, pizza,
  • Emancypacja jednostek i grup, uniezależnienie się, samodzielność,
  • Względna kreatywność jednostek, grup w kształtowaniu swych cech, jednakowo możemy kształcić siebie, przyswajamy cechy oczekiwane.

Społeczeństwo jest pluralistyczne - społeczeństwo amerykańskie, pluralizm nie jest oparty na zespole założeń ideologiczno-poglądowych, lecz na osobistych doświadczeniach, przeżyciach jednostek biorących udział w życiu społecznym. Różni ludzie żyją obok siebie, są różni, ale współpracują.

Najprostszą formułą wielokulturowości i pluralizmu jest dwujęzyczność, dwukulturowość, stąd bikulturalizm został przyjęty jako przedmiot edukacji w USA (uczą się angielskiego i hiszpańskiego).

Bikulturalizm - jest następstwem uczestnictwa w dwóch kulturach, przy czym proporcje udziału elementu jednego i drugiego ulegają stałej rekonfiguracji. Ma to swoje podłoże w masie migracyjnej, która zasilała społeczeństwo amerykańskie. W ten sposób dystans emigrantów do społeczeństwa z czasem maleje, natomiast więź z kulturą macierzystą stopniowo słabnie, zmienia swój charakter, funkcje.

Wykłady na temat: Zróżnicowania Społecznego