Zróżnicowanie Społeczne  skrypt z wykładów, dr Janusz Erenc

Wykład 3, 22.10.2009r.

Warstwy - to kategorie ludzi różniących się między sobą sposobem życia, majątkiem, wykształceniem, poziomem ogłady towarzyskiej, uczestnictwem w życiu zbiorowym, sposobem wykorzystywania wolnego czasu.

Członkowie określonych warstw w mniejszym lub większym stopniu akcentują swoją odrębność, tworzą bariery oddzielające od innych warstw, klas
Współczesne podziały i zróżnicowanie w społeczeństwie jest bardziej zróżnicowane niż kiedyś. Ludzie bardziej zwracają uwagę na różnicowanie swoich pozycji, dobierając cechy różnicujące.

Podziały społeczne przybierają ważność na różnych poziomach życia społecznego, ujawniają się na wielu przekrojach:

  • wewnątrz klas społecznych
  • między pracownikami różnych branż zawodowych
  • między pracownikami a administracją w firmach
  • między mieszkańcami miast a wsi
  • między chłopami a robotnikami
  • miedzy robotnikami a inteligencją

Rozwarstwienia mogą powstawać między członkami tych samych grup. Na tle subkultur, na tle legalnych lub nielegalnych źródeł dochodu, uzasadnionych lub nieuzasadnionych przywilejów

U podstaw uwarstwienia leżą 2 rodzaje uwarunkowań:

  • strukturalne (obiektywne): cechy, położenie jednostek, np. zawód, stanowisko
  • świadomościowe (subiektywne): uznawane w danym społeczeństwie wartości. Niższy prestiż społeczny zależy od kryteriów oceniania co w społ. uważa się za lepsze i bardziej wartościowe

Stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo posiada pewien system rang, które powodują, że jedne określone warstwy stoją wyżej, inne niżej, ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.

Wszystkie społeczeństwa budują stratyfikacje wielopoziomowe, są one usprawiedliwiane przez ideologię, z którą najbardziej utożsamiają się ci, którzy najpełniej korzystają z systemu. System stratyfikacyjny wraz z ideologią jest przekazywany kolejnym pokoleniom w czasie socjalizacji.

Stopień stratyfikacji jest określony przez to, jak nierówno rozdzielone są dobra, jak bardzo wyróżnione są poszczególne warstwy oraz klasy społeczne, jak duży jest ruch między nimi, jak bardzo są trwałe i niezmienne.

Zasadnicze podziały są zawodowe, oznacza rekrutację ludzi do określonych pozycji zawodowych, które łączy się z otrzymywaniem wynagrodzenia i innych korzyści związanych z wykonywaniem pracy.
Podziały zawodowe przesądzają o sytuacji społecznej jednostek i ich miejscu na drabinie społecznej.

Drabina społeczna w nowoczesnych społeczeństwach:

  • urzędnicy społeczni, zawodowi politycy, twórcy kultury, naukowcy, lekarze, prawnicy
  • kolejne miejsca zajmują pracownicy umysłowi, handlu i usług
  • robotnicy, pokrewni specjaliści
  • pracownicy rolni
  • pracownicy wykonujący zwykłe prace, np. sprzątaczka

Podstawowa oś podziału w Polsce przebiega w oparciu o podział na pracowników umysłowych i fizycznych.

Ruchliwość społeczna - ludzie zmieniają pozycję społeczną a także przynależność grupową. Gdy przemieszczają się między grupami o zbliżonym statusie mówimy o ruchliwości horyzontalnej, poziomej, a gdy między pozycjami i grupami na różnych szczeblach hierarchii stratyfikacyjnej - o ruchliwości pionowej, wertykalnej

Pozycja społeczna określa prestiż jednostki, jest to wyróżnione i określone w danej kulturze miejsce jednostki w strukturze społ. Rzutuje na ocenę rzeczywistości przez jednostkę. Określa możliwości konsumpcyjne i dostępność do określonych dóbr, co powoduje, że utożsamia ją ze statusem

Podział pozycji społecznych:

  • przypisane (takie, na które jednostka nie ma wpływu)
  • osiągane (wynikają z przyjętych działań przez jednostkę)

Czynnikami, które mogą przyspieszać lub zwalniać ruchliwość społeczną albo zmieniać jej kształt mogą być:

  • uprzedzenia społeczne, rasowe i etniczne
  • formy ustrojowe
  • typy osobowości
  • sytuacje na rynku pracy (niektóre zawody znikają, np. zawód drukarza)

Ruch na pozycji zawodowej może mieć charakter awansu lub degradacji. W awansie wyróżniamy karierę zawodową, czyli sekwencje następujące po sobie w toku biografii zmian sytuacji zawodowej na wyższą. Degradacja zawodowa to przechodzenie na pozycję niższą. Deklasacja to obniżenie przez jednostkę lub grupę jej dotychczasowej pozycji społecznej i wiąże się z degradacją ekonomiczną i pauperyzacją (również intelektualną i stylu życia)

Społeczeństwa otwarte - gdzie awans jest nie tylko w szerokim zakresie możliwy, ale silnie i kulturowo oczekiwany i wymagany

Społeczeństwa zamknięte - ogranicza, zamyka możliwości zmiany pozycji.

Związane są z tym dwie ideologie:

  • elitarystyczne - głoszą, że istnieją takie grupy społeczne, które same ze swojej natury są wyższe i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach
  • egalitarne - podkreślają równość ludzi, ale zwykle formułowane są przez grupy upośledzone lub w ich imieniu

W zależności od radykalizmu ideologie egalitarne bazują:

  1. Na zasadach równości warunków życia (np. bezpłatne szkolnictwo, studia, opieka zdrowotna)
  2. Odwołują się do równego zaspokajania minimalnych potrzeb (niżej pewnego poziomu nie może być, np. minimum socjalne)
  3. Odwołują się do równości startu i szans życiowych
  4. Równość wobec prawa (jednakowe traktowanie prawne)
  5. Równość praw podmiotowych (prawa osobiste, obywatelskie)

Ideologie elitarystyczne - merytokratyczne, głoszą, że nierówności są usprawiedliwione i są swoistym "wynagrodzeniem" za własny wysiłek i społeczną przydatność. Zwraca się w tych ideologiach uwagę na 2 warunki

  1. Nierówności są efektem własnych zasług (są uzasadnione, gdy człowiek pracuje, ponosi koszty, większe mobilności i wyrzeczenia)
  2. Społeczeństwo ma korzyści z jego działalności

Teoria funkcjonalna stratyfikacji społecznej.

Zapoczątkowali ją K. Devis i L. Moore

Założenia: nierówności społeczne to zjawisko odwieczne, nieusuwalne, niezbędne dla funkcjonowania społ. ludzkich. Wszelkie znane społeczeństwa cechują się nierównością społeczną.

Wykłady na temat: Zróżnicowania Społecznego