Historia prasy polskiej - lata 1831-1914

Prasa powstania listopadowego

  • Zawsze w takich sytuacjach prasa zaczyna wychodzić poza cenzurą.
  • Tak się też stało 30. listopada 1830 r., a trwało do kapitulacji Warszawy we wrześniu 1831 r.
  • Mimo wolnej prasy istniały urzędy cenzury, które nie działały,ale czekały na swój czas.
  • Już w pierwszych miesiącach wojskowi stwierdzili, że prasa zbyt surowo ocenia ich działania.
  • I chcieli powrotu do cenzury.
  • Ale 11. grudnia 1830 Rząd Tymczasowy wydał decyzję o likwidacji urzędu cenzury.
  • Rzecznikami wolności prasy byli liberałowie, a przede wszystkim Partia Kaliska Liberałów.
  • Ugrupowanie najbardziej radykalne.
  • Na czele bracia Wincenty i Bonawentura Niemojowscy.
  • Po wybuchu powstania Bruno Kiciński przeszedł metamorfozę - z liberała przeistoczył się w przeciwnika i zaczął nawoływać do podjęcia rozmów z Rosją.
  • Cechą charakterystyczną tego czasu było pojawienie się prasy w miastach, w których jeszcze jej nie było.
  • Kalisz.
  • Radom.
  • Lublin.
  • Suwałki
  • Dziennik "Polak Sumienny".
  • Dziennik powstańczy.
  • Postawa zachowawcza - optujący za porozumieniu się z Rosją.
  • Redaktor naczelny: Bruno Kiciński.
  • Dziennik "Kurier Polski".
  • Liberalny.
  • Związany z Partią Kaliskich Liberałów braci Niemojowskich.
  • Pismo "Nowa Polska".
  • Nawoływało do "walki aż do końca, do zwycięstwa".
  • Powstało w styczniu 1931 r.
  • Założycielem był brat Maurycego, Bazyli Mochnacki + grupa dziennikarzy z "Kuriera Polskiego".
  • Maurycy pisał tam publicystykę, która powstrzymywała skutecznie przed rozpoczęciem rozmów kapitulacyjnych z Rosją.
  • Pismo to zainicjowało akcję, która skończyła się upadkiem dynastii Romanowów.
  • Ten akt detronizacji przyczynił się do tego, iż władze rosyjskie zniechęciły się do układania z Polakami.
  • Akcje propagandowe w krajach Europy Zachodniej.
  • Były to wydawnictwa w językach obcych przygotowywane przez wydział dyplomatyczny Rady Najwyższej Narodowej, czyli MSZ Rządu Powstańczego.
  • Były to:
  • "Dziennik Warszawski" po niemiecku.
  • "Echo Polski" po francusku.
  • Kiedy sytuacja militarna zaczęła się pogarszać, cała prasa, nawet zachowawcza, zaczęła krytykować działania dowódców wojskowych.
  • W jednym z pism ukazał się krytyczny text o generale Skrzyneckim,
  • Odpowiedzią był atak oficerów uzbrojonych w kije na tę właśnie redakcję.
  • Skrzynecki powiedział: "Tam, gdzie jest wolność prasy, powinna być wolność kija."
  • W marcu 1831 Bruno Kiciński demonstracyjnie rezygnuje z funkcji redaktora naczelnego "Polaka Sumiennego".
  • Pismo się radykalizuje i staje się sojusznikiem "Nowej Polski".
  • Redakcję przejmuje Felix Saniecki.
  • Zwolennicy rokowań i zakończenia powstania zakładają więc swoje nowe pismo, "Zjednoczenie".
  • Kwiecień 1831.
  • We wrześniu 1831 r., po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Warszawy, kończy się powstańczy epizod prasy warszawskiej. 1831 - 1863
  • Po powstaniu listopadowym utrzymuje się przewaga ilościowa wydawana na terenie Królestwa Polskiego (185 na 475).
  • 130 w zaborze pruskim.
  • 160 w austriackim.
  • Także w aspekcie merytorycznym.
  • Cechy prasy wydawanej na terenie Królestwa Polskiego i Litwy:
  • Efemeryczność.
  • Na 185 jedynie 7 tytułów przetrwało cały okres międzypowstaniowy.
  • 50 % ukazywało się ponad dwa lata.
  • Szybki rozwój:
  • Przynajmniej do 1843 r., kiedy zaostrzono represje.
  • 1843 - 1855: regres.
  • Po 1855 (po wojnie krymskiej) ponowny wzrost, spowodowany mniejszymi represjami
  • Prasa informacyjna:
  • W 1832 na rynku pozostały 3 tytuły:
  • "Gazeta Warszawska" Antoniego Lesznowskiego.
  • "Kurier Warszawski".
  • Konserwatywny "Dziennik Powszechny".
  • Obniżył się poziom tej prasy:
  • Była cenzura dwustopniowa:
  • Prewencyjna.
  • Represyjna.
  • Zaczyna uciekać od tematyki politycznej i ideologicznej.
  • Przypomina suche biuletyny informacyjnych.
  • Treść:
  • Wiadomości krajowe, redagowane w stylu oficjalnych raportów.
  • Wiadomości zagraniczne, przedrukowywane z konserwatywnych dzienników zachodnioeuropejskich.
  • Dużo miejsca zabierały:
  • Kronika towarzyska.
  • Wiadomości giełdowe.
  • Ogłoszenia.
  • Pod kątem estetycznym - cienko, mimo, że na zachodzie wszystko szło do przodu.
  • Na zachodzie swoje reformy wprowadzał wtedy (1835) Emil de Girardin.
  • Jako nową inicjatywę należy wymienić pojawienie się w Krakowie, w 1848 r. dziennika "Czas".
  • Był to zwiastun w układzie dziennika informacyjnego.
  • Organ konserwatystów krakowskich - stańczyków.
  • Wzorował się na brytyjskim "Timesie".
  • Cenzura rosyjska wprowadziła "zapisy".
  • Były to tematy, zestawienia, które nie mogły być poruszane i rozwijane.
  • Były to także konkretne zwroty ("Opiekuńczy Rząd drzewek pomarańczowych").
  • W latach 50. XIX w. prasa polska zmieniła całkowicie swoje oblicze.
  • W marcu 1851 r., po 16 latach od reform Emila de Girardin, ukazuje się "Dziennik Warszawski".
  • Redaktor naczelny: Henryk Drzewuski, prekursor gawędy jako gatunku publicystycznego.
  • Był zwolennikiem utrzymania politycznego status quo.
  • Otrzymał kasę na to pismo od Namiestnika Królestwa Polskiego.
  • Ta inicjatywa, z pozoru prywatna, miała służyć propagowaniu działalności Namiestnika i Rządu Królestwa Polskiego.
  • Ze względu na niejasne powiązania redaktora, znani dziennikarze odmawiali mu współpracy.
  • Jedyną znaczącą postacią był początkowo August Wilkoński, a później Julian Bartoszewicz, Konstanty Waligórski, Wacław Szymanowski.
  • Układ:
  • Czterokolumnowy.
  • Numer otwierał artykuł wstępny.
  • Potem - zestawienia najważniejszych wiadomości.
  • Na podwale - rubryka felietonowa, która była jednocześnie rubryką recenzji teatralnej.
  • Ta pozycja rozpoczęła łańcuch radykalnych zmian w prasie.
  • Zmienia się w tym czasie pogląd na prasę - wydawcy patrzą na nią, jak na towar.
  • Rzewuski rozpoczyna walkę konkurencyjną.
  • Na konkurencyjne wyzwanie Rzewuskiego reaguje pierwszy Antoni Lesznowski, wydawca "Gazety Warszawskiej"
  • Zmienia układ gazety.
  • Ale poszerza też dział literacki i społeczny.
  • Wprowadza stałe honoraria dla swoich publicystów, co oznacza wykrystalizowanie się zawodu dziennikarskiego.
  • Pozwala to na ściągnięcie dobrych autorów.
  • Od tego momentu zaczyna się różnicowanie statusu dziennikarza, wynikające z powodzenia u czytelników.
  • Po roku 1850 na łamy dzienników wkracza literatura.
  • Jest to spowodowane zarówno zapotrzebowaniem ze strony czytelników, jak i chęcią wypromowania literatury, która najpierw właśnie zaistniała w prasie, później w formie książkowej.
  • Formy:
  • Powieść odcinkowa.
  • Kraszewski.
  • Prus.
  • Orzeszkowa.
  • Sienkiewicz.
  • Nowela i opowiadanie.
  • Sprzyjało to wzrostom nakładów.
  • Zjawisko nie tylko polskie, ale także europejskie.
  • W końcu lat 50. rozpoczyna się era magazynów ilustrowanych.
  • "Tygodnik Ilustrowany".
  • 1859 r.
  • Dominowała publicystyka i literatura.
  • Bogato ilustrowany, ale nie fotografiami, a rycinami.
  • Tematyka podróżnicza, społeczna, literacka, historyczna.
  • Zrobi furorę (8000 egzemplarzy).
  • "Tygodnik Mód i Powieści".
  • 1862 r.
  • Inspirowany "Tygodnikiem Ilustrowanym".
  • Dla pań.
  • "Wędrowiec".
  • 1863 r.
  • Prasę wydawaną w Królestwie można podzielić na:
  • Tajną.
  • Jawną.
  • Prasa tajna to:
  • Wyraz polaryzacji światopoglądowej wśród elity intelektualnej.
  • Zjawisko niespotykane w krajach europejskich.
  • W latach 1861 - 64 wychodzi w drugim obiegu ponad 300 tytułów prasowych.
  • Cechy:
  • Nie cenzurowana.
  • Małe formaty.
  • Niewielka objętość.
  • Tematyka polityczna, patriotyczna, powstańcza.
  • Kulminacja: maj - sierpień 1863 r.
  • Wtedy trwały najbardziej intensywne walki między powstańcami a wojskami rosyjskimi.
  • Było to ponad 50 % tytułów.
  • "Strażnica"
  • Pierwsze pismo tajne: 1 września 1861 r.
  • Poglądy centrowe tzw. Grupy Sybiraków.
  • Redaktor naczelny: Agaton Giller.
  • Propagator solidaryzmu społecznego.
  • Przeciwnik najbardziej radykalnych grup powstańczych.
  • "Pobudka"
  • W październiku 1861 r. powstał w Warszawie tzw. Komitet Miejski.
  • Reprezentacja polityczna Stronnictwa Czerwonych.
  • 1 listopada 1861 r. Komitet Miejski wydał "Pobudkę"
  • Najbardziej radykalne pismo powstania styczniowego.
  • Żądała powołania tajnego Rządu Narodowego.
  • Nawoływała do walki zbrojnej.
  • Odbiór:
  • Prasa tajna była postrzegana przez społeczeństwo jako coś atrakcyjnego, ale niezbyt poważnego.
  • Nie wszyscy popierali ideę powstania zbrojnego.
  • Policja też się tą prasą specjalnie nie przejmowała.
  • 2 maja 1863 r. zabito Miniszewskiego, publicystę "Dziennika Powszechnego".
  • Było to pierwsze zabójstwo dziennikarza na tle politycznym, wymierzone w przeciwnika idei powstania.
  • Po stłumieniu powstania styczniowego władze carskie uruchomiły represje wobec dziennikarzy zaangażowanych w działalność powstańczą.
  • Osoby te umieszczono na liście i zabroniono im obejmować funkcji redaktorskich w prasie Królestwa i Litwy, a także rosyjskiej.
  • Powrócono do dwustopniowej cenzury prasy.
  • Na szczeblu najniższym istniał Warszawski Komitet Cenzury.
  • W miastach gubernialnych funkcje cenzorskie pełnił albo gubernator, albo jego zastępca.
  • Nad tym wszystkim był Zarząd Prasy ..., jako instytucja odwoławcza.
  • A nad nimi: Minister Spraw Wewnętrznych Cesarstwa.
  • Ogromnie to skomplikowało proces wydawania prasy i zakładania pism.
  • Struktura ta była bardzo skorumpowana.
  • Sytuacja prasy po powstaniu styczniowym:
  • Zachowano dotychczasowe pisma informacyjne, magazyny.
  • W latach 1864 - 70 nastąpił okres stagnacji, spowodowany represjami.
  • Upadający "Kurier Warszawski" w wyniku zmiany stał się czołowym pismem informacyjnym wydawanym na obszarze ziem polskich.
  • Reformatorem był Wacław Szymanowski, działacz powstańczy.
  • I nie mógł stać się redaktorem odpowiedzialnym, a to mu było potrzebne do przeprowadzenia reform.
  • Przez 8 lat, do 1876 r. walczył o to, aż mu się udało.
  • Ale już w trakcie reformował pismo etapami:
  • Zatrudnił:
  • Bolesława Prusa (kronika tygodniowa: felieton/reportaż).
  • Wiktora Gomulickiego (reportaże, literatura).
  • Feliksa Fryze (kolumna ciekawostek).
  • W 1880 r. Szymanowski, jako pierwszy, stworzył ekipę stałych zagranicznych korespondentów.
  • Podpisał umowy z zagranicznymi agencjami zagranicznymi.
  • W 1883 r. "KW" przechodzi na dwa wydania: poranne i popołudniowe.
  • Szymanowski wprowadza nowoczesny sprzęt: gilotyny i maszynę pospieszną (rotacyjną).
  • Jako pierwszy wprowadził harmonogram działania redakcji - bardzo precyzyjnie przestrzegany do 1939!
  • Był to pierwszy dziennik, który docierał na obszar całej byłej RP.
  • "Kurier Poranny".
  • Rywal "Kuriera Warszawskiego" w zakresie informacji.
  • Od 1877 r.
  • Redaktor naczelny: Feliks Fryze.
  • Była to gazeta "do śniadania", dostępna w sklepach i kawiarniach.
  • Wychodziła o 9:00, trzy godziny wcześniej, niż "Kurier Warszawski".
  • Więcej ciekawostek niż informacji poważnych; bazował na sensacji.
  • Nakład: 5000 egz.
  • "Kurier Codzienny"
  • Istniał wtedy zapis, iż prasa nie powinna się ukazywać w niedziele oraz święta religijne i państwowe.
  • Przepis nie wytrzymał pod naporem rynku, i go zmieniono.
  • Tę lukę wykorzystał "Kurier Codzienny", który był wydawany 7 razy w tygodniu.
  • Najwięcej informacji przynosił właśnie w niedzielę.
  • Redaktor naczelny: Karol Kursz.
  • Nakład: 5000 egz.
  • Oprócz kurierów, bazujących na sensacji, ukazywały się też dzienniki poważne, dzienniki opinii.
  • "Gazeta Polska".
  • Konserwatywna, zachowawcza, lojalna wobec władz.
  • Jednym z publicystów był Józef Ignacy Kraszewski, a także Bolek Prus.
  • "Słowo".
  • Redaktor naczelny: Henryk Sienkiewicz.
  • Publikował "Trylogię"
  • Osiągnął 10 000 stałych prenumeratorów.
  • Po powstaniu styczniowym pojawiła się w Warszawie prasa pozytywistyczna, oraz tygodniki.
  • "Przegląd Tygodniowy".
  • Wychodził od 1866 r.
  • Redaktor: Aleksander Świętochowski.
  • Był to manifest pozytywistów.
  • Tam ukazał się tekst "Wy i My", rozliczający się z romantykami.
  • Zdominowany przez publicystykę Świętochowskiego.
  • "Prawda".
  • Od 1881 r.
  • Też Alex Świętochowski.
  • Prasa Ilustrowana:
  • "Kłosy"
  • Od 1865 r.
  • "Bluszcz"
  • Też od 1865 r.
  • Dla Kobiet.
  • Pierwsze periodyki partyjne.
  • Opóźnienie w stosunku do Europy:
  • W zaborze rosyjskim działalność polityczna była zabroniona.
  • W zaborze pruskim było trudno, ale dawało radę.
  • W austriackim działalność była legalna i tam najwcześniej powstała taka prasa.
  • Na terenie Galicji powstała prasa narodowa / endecka.
  • "Przegląd wszechpolski".
  • Od 1895 r. przez Romana Dmowskiego.
  • Publikowało najważniejsze teksty programowe.
  • "Polak".
  • W Galicji powstała też prasa ruchu ludowego.
  • Powstała ona z inicjatywy księdza Stanisława Stojałowskiego, ale nie była to prasa ściśle partyjna.
  • "Przyjaciel ludu"
  • Wydawany przez Marię i Bolesława Wysołków (?)
  • Od 1889 r. we Lwowie.
  • Publicyści tego pisma aktywnie organizowali ruch ludowy, co doprowadziło do powstania w 1913 r. partii chłopskiej PSL "Piast".
  • Wtedy też ukazało się pismo "Piast".
  • W Galicji narodziła się prasa socjalistyczna.
  • "Praca"
  • Od 1879 r. przez Józefa Daniluka (?) we Lwowie.
  • Poruszało kwestie socjalne.
  • "Naprzód"
  • Organ socjaldemokracji galicyjskiej.
  • Redakcja: Ignacy Krasiński.
  • W 1900 "Naprzód" stał się pierwszym polskim dziennikiem socjalistycznym
  • W zaborze pruskim pojawiła się legalna prasa chadecka.
  • Głównie na Śląsku.
  • Przy udziale kleru - ksiądz Stanisław Adamski
  • W zaborze pruskim od 1891 r. ukazuje się legalna prasa socjalistyczna, odnosząca się do socjaldemokracji niemieckiej (SPD), której polskie komórki socjalistyczne były częścią.
  • "Gazeta Robotnicza"
  • Od 1892 r. w Katowicach.
  • W zaborze rosyjskim działalność polityczna była zakazana.
  • W konspiracji działali socjaliści.
  • Partia Socjalistyczna Zaboru Rosyjskiego powstała w 1893 r.
  • "Robotnik"
  • Wydany w czerwcu 1894 przez Józefa Piłsudskiego.
  • Na terenie zaboru rosyjskiego wielką rolę odegrała prasa emigracyjna, dla obywateli polskich, wydawana w:
    • Londynie.
    • Paryżu.
    • Genewie.

Prasa Powstania Listopadowego

Natychmiast po wybuchu powstania, 29 listopada 1830 gazety wyszły poza cenzurą. Aż do kapitulacji, we wrześniu 1831 prasa Królestwa Polskiego była całkowicie swobodna, a o tym, co ma chodzić na łamach decydowały tylko redakcje.

Ale przywódcom powstania nie było to specjalnie na rękę. Przez pierwsze dwa tygodnie oficjalnie działał Wydział Cenzury, zniesiony, acz niechętnie, przez Rząd Tymczasowy 30 listopada.

Wojsko od początku nie kochało prasy. Taki na przykład generał Jan Skrzynecki zamiast walczyć z moskalami, zwalczał wolną prasę, oskarżając ją o zdradzanie tajemnic wojskowych. A prasa wyrażała i inspirowała w tym czasie aspiracje niepodległościowe, domagała się walki, demaskowała knowania zwolenników caratu - gen. Chłopickiego Józefa i gen. Skrzyneckiego Jana. Kaliszanie, a także liberałowie (zwłaszcza bracia Wincenty i Bonawentura Niemojowscy) popierali wolność prasy. Dzięki nim właśnie udało się ją utrzymać.

Istniejące przed powstaniem gazety, szalały. Sięgające korzeniami do czasów rozbiorów:
  • "Kurier Polski" (od 1 grudnia 1829, Ksawery Branikowski, gazeta dla ludzi wykształconych, informacja, publicystyka, krytyka);

a także i te, które powstały już w Królestwie Polskim:

  • "Pamiętnik Warszawski" (miesięcznik społeczno-kulturalny Feliksa Bentkowskiego, propagujący naukę i wynalazki);
  • "Tygodnik Polski i Zagraniczny" (literacka inicjatywa Józefa Rybczyńskiego, preferował główne publikacje nastawione na kobiety);

zachłysnęły się brakiem cenzury i publikowały tak żarliwie, jak tylko mogły. Bruno Kiciński, dotąd zwalczający Rosję i publikujący nawet w drugim obiegu, stał się gorącym przeciwnikiem powstania.

Już na początku grudnia, jak grzyby po deszczu zaczęły pojawiać się gazety na prowincji - w Kaliszu "Dziennik Wielkopolski" Jana Zaleskiego, w Lublinie "Kurier Lubelski" Jana Czyńskiego, w Radomiu "Sandomierzanin - dziennik polityczny i literacki" Benedykta Młodzianowskiego, w Płocku "Goniec Płocki" grupy miejscowych inteligentów, a w Suwałkach "Goniec Województwa Augustowskiego" Franciszka Osipowskiego i Tomasza Mirskiego. Wszystkie te pisma wspierały nurt patriotyczny, wszystkie też padały bardzo szybko, po kilku numerach, poza "Dziennikiem Wielkopolskim". Mimo tego bardzo to wkurzało nurt reakcyjny, czyli tych cieciów, którzy się chcieli z Rosją układać. Jako, że nie mieli oni własnego tytułu, powołali do życia codzienną gazetę "Polak Sumienny", którego redagowaniem zajęli się Bruno Kiciński, Feliks Saniewski i Antoni Cyprysiski. "PS" za główne zadanie miał torpedować zapędy narodowościowe i powstańcze. Wspierał generała Chłopickiego. W odwecie przeciwnicy dyktatury "przejęli" Kuriera Polskiego i zaczęli się tłuc jak Rydzyk z Urbanem.

7 grudnia powstał dziennik Ksawerego Bronikowskiego pt. "Patriota", otwarcie krytykujący generała Chłopickiego. Generała zaatakował też 10 grudnia "Dziennik Powszechny Krajowy". Prasa warszawska zaczęła jeździć na generale jak na łysej kobyle.

Przełomem był 5 stycznia, kiedy to Bazyli Mochnacki wyszedł z pierwszym numerem "Nowej Polski", gazetki tworzącej jeszcze radośniej niż i tak bardzo radykalny "Kurier Polski". Chłopaki mieli nawet zapędy rewolucyjne. Chcieli bić Ruska, bić Ruska i bić Ruska, a najlepiej, żeby przy okazji oberwał jakiś Rusek. Dzięki nim w styczniu 1831 sejm detronizował dynastię Romanowów. Umiarkowane koła raczej niechętnie patrzyły na zapędy "Nowej Polski". Dlaczego więc przełom? Ano dlatego, że poszły za nimi redakcje, które wciąż się wahały. Chłopickiego zaatakował m.in. powstały 1 stycznia "Dziennik Gwardii Honorowej", za co Chłopicki go zlikwidował. Sejm się postawił i decyzję trzeba było cofnąć.

Wydział Dyplomatyczny RNN powołał do życia gazety w językach obcych: reaktywowany "Warschauer Zeitung", francuskie "L'Echo de la Pologne", potem jako "Le Messager Polonais". Niestety, niskie nakłady i trudności w kolportażu nie pozwoliły na szerokie rozpropagowanie idei powstania. Co gorsza, po jego upadku "WZ" wykorzystano jako gazetę kolaboracyjną.

"Gazeta Warszawska" tradycyjnie już zachowała się konserwatywnie, wspierając politykę kapitulacyjną. "Kurier Warszawski" (od 1 stycznia 1821 roku do 1939, pierwsza polska bulwarówka, redagowana najpierw przez Brunona Kicińskiego, potem przez Ludwika Dmuszewskiego, 2000 nakładu, 40 zł za rok) starał się zachować charakter obiektywny, raczej informacyjny. "Gazeta Korrespondenta" zawiesiła działalność.

Ciekawa historia wydarzyła się natomiast w redakcji "Gazety Polskiej" Tomasza Gębki. Stara gazeta, jeszcze z czasów rozbiorów, początkowo nie potrafiła się odnaleźć w nowej sytuacji, potem Gębka przekazał redakcję Janowi Nepomucenowi Janowskiemu i zaczęło się wielkie granie. Chwilami (choć to niemal niemożliwe) ekipa przerastała radosną twórczość "Nowej Polski".

Cała ta sytuacja mocno drażniła przywódców wojskowych. Naczelny wódz Skrzynecki, podczas przegrywanej kampanii obronnej w czerwcu doczekał się oskarżającego kilku jego generałów o zdradę artykułu w dzienniku "Merkury". Stefan Psarski, autor artykułu zastał w swoim mieszkaniu dziarskich wojaków, którzy ochoczo przetrzepali mu w zamian skórę, po czym opieczętowali redakcję. Kiedy dziennikarz poszedł z ryjem do Skrzyneckiego, dowiedział się, że (cytuję): "tam, gdzie jest wolność druku, tam musi być wolność kija". Cytat okazał się tak przecudnej urody, że obiegł prawie wszystkie gazety. Nie wiedzieć czemu, interweniował Rząd Narodowy...

Kiedy nad powstaniem zaczęło wisieć widmo porażki, nieoczekiwanie przekabacił się "Polak Sumienny", przejęty przez Feliksa Saniewskiego. Konserwatyści stracili swój organ prasowy, musieli więc działać szybko. Kiciński powołał "Zjednoczenie", nawołujące do zdławienia anarchii, jedności narodowej.

Ruszyła gwałtowna propaganda, która trwała do 15 sierpnia. Wtedy i "Zjednoczenie" postanowił zmienić front, ale już za bardzo się naraziło.

Podczas powstania istniała też ciekawa prasa typu "Złodziej Polityczny" Stanisława Wyżewskiego (przedruki z innych gazet i czasopism) czy "Tandeciarz", satyryczne przedsięwzięcie Tomasza Ujazdowskiego. Warto wspomnieć też o takim tytule jak "Niepodległość", który początkowo miał być przykrywką dla propagandy konserwatystów, ale rednacz Dmochowski zrobił w jajo koleżeństwo i przeszedł na stronę patriotów.

Szturm wojsk rosyjskich i kapitulacja Warszawy to koniec wolnej prasy. 6 i 7 września to wyszły ostatnie numery gazet niepodległościowych. Przetrwała jeno (z przyczyn wiadomych) "Gazeta Warszawska". Wznowiono wydawanie "Gazety Korrespondenta Warszawskiego", była też próba ożywienia "Gazety Polskiej", ale się władzy nieprzyjemnie kojarzyła.

Ostatni podryg wolnej prasy to "Gazeta Narodowa", wydawana w Zakroczyniu, gdzie zatrzymał się czmychający z warszawy sejm. Ksawery Godebski, od 11 do 20 września zdołał wydać 10 numerów. Wolne dziennikarstwo odeszło na dziesiątki lat w zapomnienie. Jedyną jego ostoją były gazety polonijne, wydawane na emigracji. Prasa okresu rozbiorów


ROSJA

Pierwsze ingerencje cenzorskie dotknęły reaktywowaną "Gazetę Narodową & Obcą" Kicińskiego i Morawskiego, która była gazetą lubianą i jej nakład rósł. Z początkowych 500 egzemplarzy po roku sięgnęła 1600. Wielki książę Konstanty był bardzo cięty na ten tytuł i za wszelką cenę szukał pretekstu na dobranie się redaktorstwu do skóry. No i mu się udało...

W Teatrze Narodowym grała aktoreczka Filister, która była osóbką dość arogancką. Razu pewnego wkurzona publika ją wygwizdała. Spektakl został przerwany. Konstanty, który ją kochał (szczerze...), poprosił prezydenta miasta, żeby wydał zakaz gwizdania w Warszawie i nakazał policji egzekwowanie tego. GNYO obśmiała idiotyczny pomysł, nazywając go nadużyciem policji. Wywołało to pierwszą dyskusję w polskiej prasie. Generał Zajączek nakazał usunięcie obu redaktorów, ale oni olali decyzję. W nocy 19-20 maja 1820 opieczętowano redakcję. Dwa dni później wszedł w życie dekret o wprowadzeniu cenzury prewencyjnej.

Kiciński i Morawski zaczęli wydawać poza cenzurą gazetkę "Orzeł Biały". Poszli jeszcze dalej w propagowaniu liberalizmu, niż w GNYO. Władze przymykały oko, bo bały się rozruchów. Za to Konstanty "spotykał" się i "doradzał" spokój redaktorstwu. W czerwcu 1820 w jednym z numerów cenzura wycięła 2,5 tys. słów i dopiero wtedy skapitulowali.

Bruno Kiciński stworzył wtedy tytuł-pomnik:"Kurier Warszawski". Od 1 stycznia 1821 do 1939 wychodził bez przerwy, sześć razy w tygodniu, potem siedem. Pod koniec roku 1821 Kiciński sprzedał pismo aktorowi Ludwikowi Dmuszewskiemu, który kontynuował linię. Był to pierwszy polski tytuł prasy bulwarowej, jak we Francji. Była informacyjna, drukowała ciekawostki, humor, poezję, ogłoszenia. Bliska prasie masowej. Była tania jak barszcz - prenumerata 40 złotych za rok. Nakład 2000 egzemplarzy (jako pierwszy).

"Kurier Polski" założył 1 grudnia 1829 Xawey Branikowski. Tutaj zadebiutował Maurycy Mochnacki. Gazeta informacyjna, publicystyczna, krytyka. Kierowana raczej do ludzi wykształconych.

PO UTWORZENIU KRÓLESTWA POLSKIEGO:

"Pamiętnik Warszawski" był miesięcznikiem społeczno-kulturalnym. Prowadził go Felix Bentkowski. Propagował naukę, wynalazki. Przedrukowywał zwłaszcza z prasy europejskiej. Rozpoczął dyskusją między romantykami a klasykami.

"Tygodnik Polski Zagraniczny" (dziwne...). Józek Rybczyński. Preferował formy literackie, ale dla mniej inteligentnych. Głównie dla kobiet (tak powiedział Kozieł-seksista). Kiedy poznał już rynek, zmienił tytuł na "Wanda", pierwsze pismo typowo kobiece. Pojawił się jajcarski insert Alojzego Żółkowskiego "Bigos" (polskie tłumaczenie oryginalnego tytułu).

Cenzura swoje macki wsadziła i tu. Cenzor Szaniawski uważał, że to niemoralne i często interweniował.

PRASA KRAKOWSKA:

Generalnie od warszawskiej różniła się niewiele.

"Gazeta Krakowska", ręki Jana Maja, wychodziła dwa razy w tygodniu. Miała 1000 egzemplarzy nakładu. Od 1830 wychodziła 6 razy w tygodniu. Drukowała informacje zagraniczne. Wzorowała się na francuskiej "La minevre Francais".

Po Maju gazeta wpadła w łapy Konstantego Majeranowskiego. To był gość. Władze oskarżały go o to, że był agentem Królestwa Polskiego (taki Olin) i tajnej policji. Kiedy wybuchło powstanie, musiał umykać za granicę, co też uczynił.

"Pszczółka Krakowska" wychodziła w latach 1819-1822. Też Majeranowski maczał w niej... palce. Dominowała informacja i publicystyka. Trend patriotyczny.

PRUSY:

Cenzura była tu zdecydowanie najłagodniejsza. Ale prasa rozwijała się słabo, bo z reguły brały się za nią persony niezbyt kompetentne. Inteligencji polskiej było tu niewiele.

"Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego" wychodziła dwa razy w tygodniu i drukowała tylko informacje.

***

Lata 30's XIX to wiele nowego w prasie europejskiej.

1836 - manifest Emila de Girardin. To ojciec nowoczesnej prasy europejskiej. Swój manifest przedłożył Zgromadzeniu Narodowemu w Paryżu. Deklarował rezygnację z treści ideowo-politycznych na rzecz czystej informacji. Chciał prasy otwartej, nastawionej na sukces nakładowo-finansowy. Stworzył też kanon układu artykułów:

  • I kolumna: najważniejsze informacje
  • II kolumna: mniej ważne informacje
  • III kolumna: publicystyka, felieton, powieść w odcinkach
  • IV kolumna: ogłoszenia & reklamy

Pomysł chwycił w całej Europie. EdG obniżył cenę swojego "Le Press" i stał się najtańszym i najpoczytniejszym wydawcą. Nastała era prasy bulwarowej.

Telegraf i język Morse'a doprowadziły do rozwoju prasy, bo możliwe były depesze z całego świata. Powstały agencje prasowe. Do gazet weszły ilustracje prasowe.

Po 20-30 latach całe to ustrojstwo dotarło do Polski.

Prasa - tematy prac